محمد (جلال الدین) ملکی - استادیار دانشکده فلسفه، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

در آثار حکما و متکلمان شبهه ای را به ابن کمونه نسبت داده اند که وی در آن شبهه «دلیل رد دو خدایی را کافی به مقصود ندانسته است»، و در شماری از آثار حکما و متکلمان این شبهه آمده است. شبهه این کمونه ناظر به برهان مشهور ترکیب است. او وجود دو واجب الوجود را به گونه ای پنداشته و فرض کرده است که مستلزم ترکیب آنها نباشد، در این صورت برهان ترکیب بی اثر می شود. از این رو، شماری از حکما و متکلمان با ذکر شبهه درصدد بر آمده اند تا پاسخ این شبهه را بدهند و این معضل را حل کنند. در پاسخ برخی از آنان این مسئله عنوان شده است که ریشه این شبهه در آثار شیخ اشراق است. این مقاله بر آن است با بررسی تاریخی این شبهه چگونگی انتساب آن را به سهروردی پاسخ گوید و به این نکته توجه دهد که عبارتی که در کتاب المشارع و المطارحات سهروردی آمده با عبارت ابن کمونه تفاوت دارد و نمی توان گفت ریشه این شبهه در آثار سهروردی است.

شبهه ابن کمونه, برهان ترکیب, ریشه شبهه, سهروردی