مجید کریم پورریحان - گروه پژوهشی علوم زمین، مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران، تهران، ایران
ناصر مشهدی - استادیار مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
اعظم بیگی - کارشناس ارشد همزیستی با بیابان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

پوسته های تبخیری خاک که از انواع فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی تشکیل شده اند، در تثبیت خاک در مناطق نیمه خشک و خشک نقش مهمی دارند. پایداری و یکپارچگی این پوسته ها با فعالیت های انسانی مانند تردد دام یا ماشین یا استخراج مواد معدنی به خطر می افتد. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثر استخراج سولفات سدیم و تخریب پوسته تبخیری بر رفتار حفاظتی سطح زمین است. این پژوهش در منطقه ایوانکی انجام شد. در این راستا چهار نمونه از خاک (دو نمونه شاهد به عنوان اراضی طبیعی با پوسته های دست نخورده و دو نمونه از محل استخراج و برداشت سولفات سدیم به عنوان پوسته های تخریب شده در سه افق) بررسی و آزمایش دانه بندی شد. نتایج این پژوهش نشان داد پوسته های دست نخورده حاوی بیش از ۶۰ درصد ذرات بزرگ تر از ۲۰۰۰ میکرون هستند. درنتیجه این خاک ها دربرابر فرسایش بادی آسیب پذیر نیستند؛ در حالی که درصد این ذرات در پوسته های به هم ریخته به کمتر از ۴۰ می رسد که به طور چشمگیری مقاومت برشی آنها را کاهش می دهد؛ از طرفی ازدست دادن این پوسته ضمن کاهش عمل حفاظت کنندگی پوسته، رسوبات ریزدانه زیر سطحی را در معرض فرسایش بادی قرار می دهد که حاوی بیش از ۷۰ درصد ذرات آسیب پذیرند. نتایج نشان داد برداشت و استخراج سولفات سدیم در منطقه باعث فرسایش باد حدود ۵ برابر بیشتر از زمان حفظ خاک با پوسته می شود.

سولفات سدیم, فرسایش بادی, پوسته های تبخیری, دانهبندی, حفاظت خاک