عادل شعبانی‎مقدم - کارشناس ارشد تاریخ، دانشگاه اصفهان
مرتضی دهقان‎نژاد - استاد تاریخ، دانشگاه اصفهان

از جمله مهم‎ترین تحولات تاریخ اجتماعی ایران، وقوع حوادث و سوانح طبیعی است. تاریخ‎نویسی ایرانی، به‎رغم نقاط قوت خود در تعدد و تنوع، به علت بی‎توجهی به شرح سوانح و بلایای طبیعی محل نقد جدی است، زیرا این حوادث طبیعی نقطه شروع بسیاری از تحولات تاریخی بوده‎ است. لذا، پژوهش پیش رو می‎کوشد تا این برش از تاریخ اجتماعی را که منشا تحولات فراوانی بوده، در دوران حکومت ناصرالدین‎شاه قاجار (۱۲۶۴ - ۱۳۱۳ق) نمایان سازد. مسئله محوری پژوهش آن است که سوانح خشکسالی، زلزله و سیل چگونه و به چه میزان نظام اقتصادی عصر ناصرالدین‎شاه را تحت‎تاثیر قرارداده‎است؟ نزدیک‎شدن به پاسخ‎هایی برای پرسش اساسی این تحقیق، نیازمند پژوهشی تاریخی با شیوه‎های توصیفی تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن نیز کتابخانه‎ای است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که این مقطع از تاریخ ایران (۱۲۶۴ - ۱۳۱۳ق) حوادث و سوانح طبیعی زیانبار و مخربی را چون خشکسالی، زلزله و سیل تجربه کرده که خود نتایج و پیامدهای ناگواری مانند قحطی، شیوع بیماری‎های فراگیر و کاهش جمعیت را در پی داشته ‎است؛ مهم‎تر آن که این بلایای طبیعی تاثیر نسبتا زیادی در تضعیف نظام اقتصادی و معیشت مردم در دوران ناصری گذاشته ‎است.

سوانح طبیعی, ناصرالدین‎شاه, اقتصاد, خشکسالی, زلزله, سیل