جواد رحمانی - (دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز)
اسفندیار زبردست - (استاد دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران)

نظام شهری هر کشوری بیانگر چگونگی کنش و واکنش متقابل شهرهای آن کشور   می­باشد. در این تحقیق ابتدا به بررسی توزیع فضایی جمعیت شهری ده منطقه طرح کالبدی ملی و منطقه ای (از سال­های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰) پرداخته شده و سپس تحلیل نظام جمعیت شهری در بین ده منطقه کالبدی صورت گرفته است. از بین مناطق ده­گانه طرح کالبدی ملی و منطقه­ای، دو منطقه البرز جنوبی (شامل استان­های تهران، مرکزی، سمنان، زنجان، قزوین، قم و البرز) و خراسان (شامل استان­های خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی)که به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میزان تغییر و تحول بین مناطق ده­گانه بوده­اند انتخاب شده است. در ادامه تحلیل، شاخص­هایی همچون تغییر جایگاه بیست شهر اول منطقه از سال­های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰؛ تحلیل تعداد جمعیت واقعی و تعداد جمعیت ۲۰ شهر اول منطقه در رابطه با تئوری زیپف در سال ۱۳۹۰ و همچنین تحلیل­های میزان نخست شهری و عدم تمرکز شهری در دو منطقه البرز جنوبی و خراسان؛ به صورت جداگانه انجام شده است. سرانجام با مقایسه دو منطقه خراسان و البرز جنوبی باهمدیگر و با مناطق کالبدی ملی منطقه­ای مشخص گردید که منطقه البرز جنوبی به رغم اینکه جایگاهش در بین ده منطقه دچار تغییر و تحولی نشده ولی در تحولات درون منطقه­ای دچار تحولات عظیم و بزرگی شده است و بالعکس منطقه خراسان که در تحولات بین منطقه­ای دارای تغییر و تحول اساسی بوده، در تحولات درون منطقه از ثبات نسبی برخوردار بوده است. همچنین در این تحقیق مشخص گردید که با توجه به تحولات بین منطقه­ای، نمی­توان تحلیل و پیش بینی درون منطقه­ای را نیز انجام داد.

نظام جمعیت شهری, ایران, مطالعه تطبیقی, مناطق البرز جنوبی و خراسان