عبدالهادی فقهی زاده - دانشگاه تهران
مجید بشیری - دانشگاه تهران

احمد بن علی نجاشی، یکی از متخصصان برجسته علم رجال و کتابشناسی است و رجال او در میان چهار کتاب اصلی علم رجال شیعه، مهم ترین کتاب به شمار می رود. او نزد استادان زیادی که برخی از آنان از برجسته ترین دانشمندان فن رجال و کتابشناسی بودند، تلمذ کرد. علاوه بر این، با دسترسی به منابع و کتاب های متعدد دانشمندان امامی و بعضا غیر امامی و مطالعه دقیق آن ها، زمان طولانی را صرف به دست آوردن شناخت ژرف نسبت به دانشمندان شیعه و کتاب های آنان کرد. سابقه توثیق عام نجاشی از مشایخ خود به زمان علامه حلی برمی گردد؛ هر چند این دیدگاه آن گاه از سوی سید بحر العلوم به طور جدی تر مطرح گردید. نجاشی ملتزم بوده است تنها از استادانی روایت کند که «ثقه» باشند. این التزام او با تجزیه و تحلیل عبارات نجاشی درباره شماری از مشایخ، مشهود است. دلالت این عبارات، ظاهر و بلکه در مواردی صریح است، اما این توثیق فقط شامل آن عده از مشایخ نجاشی است که او از آنان استماع کرده است، حال آنکه گروهی از محققان دلالت این عبارات را ناقص و ناکافی برشمرده اند و وثاقت مشایخ نجاشی را به دلیل التزام او به عدم روایت بدون واسطه از ضعفا، و عدم آگاهی او از وضعیت رجالی گروهی از استادان خود در برهه ای از زمان، و وجود برخی از ضعفا در میان مشایخ او انکار کرده اند. اما با توجه به آشنایی نزدیک نجاشی با استادان خود و مصاحبت طولانی با آنان می توان چنین استظهار کرد که نجاشی صرفا یا از طریق حس و یا بر اساس شهادت حسی دیگر استادان خود، از تمامی مشایخی که مستقیما از آنان استماع کرده، شناختی کافی داشته است و روایت نجاشی از برخی ضعفا در مطاوی کتاب رجال، متعلق به دوره پیش از ضعف آنان بوده است.

مشایخ نجاشی, توثیق عام, مشایخ ثقات, رجال نجاشی و ادله توثیق