علیرضا شیخیانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی – دانشگاه خلیج فارس – بوشهر
رسول بلاوی - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی ، دانشگاه خلیج فارس -بوشهر
محمدجواد پورعابد - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس -بوشهر

برخی از نظریه های زبانشناسی امکانات مفیدی را برای تحلیل متون پیش می نهند؛ یکی از این نظریه ها، نظریه انسجام هلیدی و حسن در زبانشناسی نقش گراست. انسجام به مناسبت هایی اشاره دارد که به متن یکپارچگی و وحدت میبخشد و به کمک روابط معنایی که میان عناصر یک متن وجود دارد، مفاهیم را انتقال میدهد و متنی منسجم می آفریند. انسجام متن در سه سطح بررسی میشود؛ یکی از این سطوح، انسجام واژگانی است؛ انسجام واژگانی محصول عملکرد بخش واژگان یک متن است و بر رابطه ای مبتنی است که واحدهای واژگان زبان به لحاظ محتوای معنایی شان با یکدیگر دارند و متن به کمک این روابط انسجام به خود می گیرد.در این جستار با بهره گیری از نظریه تکامل یافته هلیدی و حسن در زبانشناسی نقش گرا، به روش توصیفی، تحلیلی و آماری، انسجام واژگانی و عناصر آن در کتب متون عربی متوسطه دوم رشته های علوم انسانی و علوم تجربی - ریاضی و فیزیک واکاوی شده است. یافته ها نشان میدهد که هر دو رشته از انسجام واژگانی بالایی برخوردار هستند؛ بدین صورت که از کل ۳۱۳۸ مورد عنصر واژگانی، متون علوم انسانی در مقایسه با متون علوم تجربی – ریاضی و فیزیک به نسبت ۱۶۸۶ مورد (% ۵۳/۷) به ۱۴۵۲ مورد (% ۴۶/۳) دارای انسجام و پیوستگی بیشتری است. و از این مجموع، تکرار با ۲۵۹۷ مورد (%۸۲/۷) با بیشترین بسامد، در مقایسه با دیگر عوامل، نقش مهمتری را در انسجام ایفا میکند و در مقابل، شمول معنایی با ۱۰۲ مورد (% ۳/۲) کمترین وقوع بسامد را داراست.

زبانشناسی نقشگرا، انسجام ، انسجام واژگانی، متون عربی متوسطه دوم.