رضا سکوتی اسکوئی - دانشیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی
حمیدرضا پیروان - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
داود نیک کامی - استاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
محمدحسین مهدیان - استاد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

با توجه به این که اراضی مارنی در محدوده حوزه های آبخیز بخش شمالی استان آذربایجان غربی گسترش زیادی داشته و فرسایش خاک در این اراضی زیاد است، در این پژوهش فرسایش پذیری و اشکال فرسایشی خاک های حاصل از مارن ها و رابطه آن ها با تلفات خاک در این اراضی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق پراکندگی مارن ها در استان بررسی و با توجه به شرایطی مانند ضخامت و برونزدهای مارنی، تناوب میان لایه های مارنی و اشکال فرسایشی مشهود در آن ها، مارن های حساس به فرسایش در مناطق شمالی استان شناسایی شدند. در ۱۵ نقطه و با سه تکرار از خاک سطحی این اراضی نمونه برداری شد . شاخص های فرسایش پذیری این خاک ها شامل نسبت رس و شاخص فرسایش پذیری k در فرمول جهانی فرسایش تعیین شد. با استفاده از باران ساز قابل حمل ، میزان تولید رواناب و رسوب نیز در مناطق انتخابی به دست آمد. شدت و اشکال فرسایش با استفاده از روش BLM تعیین و ارتباط بین فرسایش پذیری خاک های مارنی با شکل ، نوع فرسایش و رسوب دهی از طریق ماتریس همبستگی بررسی و گروه های همگن از نظر تولید رسوب و حساسیت به فرسایش با استفاده از آزمون دانکن تعیین شدند. نتایج به دست آمده نشان می دهد، با وجود آن که به طور کلی وضعیت فرسایش سطحی به روش BLM در طبقه متوسط قرار می گیرد، در مناطق قره تپه و قره آغاج فرسایش آبکندی امتیاز بیشتری به خود اختصاص داده و فرسایش شیاری در کلیه نقاط امتیازات بالایی داشته است. حجم رواناب سطحی کمینه ۲۵۵ در منطقه شعبانلو و بیشینه ۵۷۷ سانتی متر مکعب در منطقه قره تپه به دست آمد. ضریب رواناب بین ۰.۲۳ تا بیشینه ۰.۵۳ محاسبه شد. کمینه گل آلودگی تولید شده برابر ۱۰ گرم در لیتر در قره تپه و بیشینه آن برابر ۱۸۰ گرم در لیتر در قره آغاج اندازه گیری شد. همچنین، مشخص شد که شاخص نسبت رس در ظهور فرسایش به شکل آبکندی و حجم رواناب در فرسایش سطحی و شیاری نقش تعیین کننده (با اطمینان ۹۵ درصد) داشته است.

رسوب, روش BLM, رواناب, شاخص فرسایش پذیری, نسبت رس