نادرقلی ابراهیمی - استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
علیرضا اسلامی - استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
فرود شریفی - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

در شرایط اقلیمی خشک و نیمه­ خشک کشور، فقر پوشش گیاهی و کوهستانی بودن حوزه ­های آبخیز­، با تمرکز و تبدیل رواناب ­به سیلاب، سالانه خسارات جانی و مالی فراوانی به مراکز صنعتی، شهری و روستایی وارد می­ شود. در طراحی و ایمن­ سازی پروژه­ های عمرانی، برآورد آستانه شروع رواناب یکی از مهم ­ترین عوامل موثر در دقت برآورد حجم و شدت سیل محسوب شده و محاسبه دقیق آن می­ تواند منجر به صرفه­ جویی در هزینه اجرایی و بهینه­ کردن ابعاد سازه­ های فنی شود. در این پژوهش، برای بررسی عوامل موثر در تعیین آستانه شروع رواناب از داده­ های باران­ ساز و شبیه ­سازی رایانه­ ای استفاده شد. با استفاده از دستگاه باران ­ساز، باران در شدت­­ های هشت تا ۴۰ میلی­ متر در ساعت و مدت­ های ۱۵، ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ دقیقه شبیه ­سازی و آستانه شروع رواناب در هر آزمایش اندازه­ گیری شد. با استفاده از مقادیر اندازه­ گیری شده و به­ کارگیری روش­ های رگرسیونی چند متغیره خطی و غیرخطی، مدل­ های مناسبی برای برآورد آستانه شروع رواناب بر اساس عوامل و ویژگی­ های بارش، خاکشناسی و زمین­ به ­دست آمد. نتایج نشان داد که عمق و شدت بارندگی به­ عنوان عوامل اقلیمی، پوشش گیاهی و شیب به­ عنوان عوامل زمین و نوع بافت شنی و رسی نیز به ­عنوان عوامل خاکشناسی، متغیرهایی موثر در تعیین آستانه شروع رواناب هستند. ارتباط عوامل مستقل یاد شده و مشارکت آن­ ها به ­نحوی است که تخمین­گر معنی ­دار برای آستانه شروع رواناب در منطقه می­ باشند. نتایج این پژوهش بیانگر ارتباط معنی ­داری بین مقادیر مشاهداتی و برآوردی آستانه شروع رواناب است، به­ نحوی که روابط رگرسیونی بین این مقادیر ضریب تبیینی معادل ۰.۹۸ را نشان داد.