مهدی بشری - دانشجوی دکتری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس
حمید رضا مرادی - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس
میر مسعود خیرخواه - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
مجید جعفری خالدی - استادیار، دانشکده علوم ریاضی، دانشگاه تربیت مدرس

بررسی فرسایش خاک، بدون ساده­ سازی شرایط آزمایش، مشکل و گاهی غیرممکن است. محتوی رس خاک با پایداری خاک دانه­ ها و نفوذ، ارتباط معنی­ داری دارد که در مقادیر مختلف رس به صورت معکوس یا مستقیم نمایان می شود. خصوصیات خاک­ نیز طی رگبارهای متوالی تغییر یافته و در نتیجه بر میزان تولید رواناب و رسوب اثر می­گذارند. از این رو پژوهش حاضر تلاش نمود با استفاده از شبیه­ ساز باران و کرت­ های فرسایشی تولید رواناب و رسوب طی رگبارهای متوالی در خاک­ های با محتوی رس مختلف را بررسی نموده و اثر سایر عوامل متداخل را حذف کند. در این راستا کرت­های ۱.۵ مترمربعی با ترکیب صفر، ۱۰، ۲۰، ۳۰ ، ۴۰ و ۵۰ درصدی از خاک رس در خاک فاقد رس، هر کدام در سه تکرار (مجموعا ۱۸ کرت) به مدت نیم ساعت تحت دو آزمون متوالی بارش به شدت ۷۰ میلی­متر در ساعت و با فاصله زمانی ۲۴ ساعته قرار گرفتند. نمونه­ برداری و حجم­سنجی رواناب طی رگبارها در هر ۲.۵ دقیقه انجام گرفت. با توجه به مقادیر مشاهده­ای­، غلظت رسوب در آزمون دوم ۱.۵ تا ۲ برابر بالاتر از آزمون اول بود (میانگین کل برای آزمون­های اول و دوم به ترتیب ۹.۲ و ۱۵ گرم در لیتر)، اما حجم رواناب تولیدی از ترکیب صفر و ۱۰ درصدی خاک رس، در آزمون اول بالاتر (به ترتیب مقادیر ۲۶۱۳ و ۲۰۴۵ میلی­لیتر) و در سایر ترکیب­ها، حجم رواناب در آزمون دوم بالاتر بود (مقادیر ۲۶۹۴، ۲۶۷۷، ۲۳۱۵ و ۲۷۵۲ میلی­لیتر به ترتیب برای ترکیب­های ۲۰، ۳۰، ۴۰ و ۵۰ درصد رس). نهایتا تحلیل­های آماری نیز نشان داد که در تمامی درصدهای ذکر شده از ترکیب رس، اختلاف مقادیر رواناب و رسوب بین آزمون­های بارش اول و دوم معنی­دار (۰.۰۱>p) است. نتایج موید تغییرات معنی­دار در ویژگی­های عرصه پژوهش طی زمان و نیز اثر بالای محتوی رس خاک در کمیت و کیفیت پدیده فرسایش است.

آزمون های متوالی, درصد رس, شبیه ساز باران, فرسایش خاک, کرت آزمایشی