مریم رهجو - کارشناس مردم شناسی واحد مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی کرمان

ایرانیان در کذشته از چرخه آب در طبیعت و مسائل آب های سطحی (هیدرولوژی) اطلاع کافی داشته و به جنبه های عملی آن نیز توجه وافر می نمودند. آنان برای بهره برداری از آب رودخانه ها و آب های جاری، تاسیساتی به وجود آورده اند که هم اکنون آثار گرانبهای آنها در استان های مختلف ایران مشاهده می شوند. این تأسیسات شامل سدهای مخزنی و انحرافی، آب بندها، آباره ها، سواره ها، تونل ها و در عمق کوه ها و زهکش ها است که با مهارت لازم ساخته شده اند. تلاش ایرانیان در بهره برداری از آب های سطحی، مدیریت و هدایت آنها به مزارع و کشتزارها، بسیار تحسین برانگیز است شاردن، سیاح فرانسوی در قرن 17 میلادی از ایران بازدید و بررسی و شگفتی خود را چنین ثبت نموده است: «در فن اکتشاف و هدایت آب هیچ ملتی به پای ایرانیان نمی رسد و در جهان هیچ ملتی به مانند ایرانیان در حفر و احداث چشمه های زیرزمینی و ایجاد مسیرهای صاحب تحت الارضی نمی تواند این چنین مهارت داشته باشد.» شهداد که در کویر لوت و در شهرستان کرمان واقع است و سطح آن از نقاط اطراف پایین ترمی باشد منبع بیشترین آبهای زیرزمینی و سطحی است که از کوه های اطراف به آنجا سرازیر می شود و رودخانه فصلی درختنگان که در فصل بارندگی بیشترین آب و در فصول کم باران کمترین حد آب را دارد یکی از منابع آبیاری سنتی این بخش می باشد که با روش سنتی و خاص منطقه و با استفاده از واحدی بنام برق یا برغ و قرار دادن تخته و در مسیر تقسیم آب ، سهم بندی آن صورت می گیرد این بخش با استفاده از روش تقسیم خاص آب و بستن سد و قرار دادن کانال در مسیر آب رودخانه و ادغام آب رودخانه با آب قنات برای بهره برداری ، مبحثی قابل توجه برای مطالعه و بررسی است در این مقاله به بررسی روش سنتی تقسیم آب های سطحی و مدیریت آب رسانی آن در بخش شهداد پرداخته و اینکه از گذشته تا کنون تا چه حد تحت تاثیر عوامل مختلف آب و هوایی ، خشکسالی و ... بوده است و به دلیل خاص بودن روش تقسیم آب در منطقه و استفاده از قانون تقسیم آب شیخ بهایی که امروزه هنوز اجرا می شود قابل مطالعه و بررسی است .

آب ، آبیاری ، مدیریت سنتی ، تقسیم و سهم بندی آب و …