فرزاد بیات موحد - مربی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان
داود نیک کامی - دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
حسن شامی - کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

در مناطق خشک و نیمه خشک، انجام شخم در جهت شیب به­ خصوص در زمان وقوع بارندگی ­های با شدت زیاد، منجر به فرسایش و هدررفت بیش­تر خاک می­ شود. با اعمال روش ­های مدیریتی و به ­زراعی می­ توان از میزان اثرات نامطلوب عملیات خاک ورزی در این­گونه اراضی کاست. به­ منظور بررسی اثر شخم عمود بر جهت شیب و کاربرد مالچ کاه و کلش در کاستن اثرات نامطلوب عملیات خاک ­ورزی بر فرسایش خاک، این تحقیق در ۱۸ کرت استاندارد واقع بر سه طبقه شیب ۱۲-۰، ۲۰-۱۲ و ۴۰–۲۰ درصد با سه تکرار، در قالب کرت­ های خرد شده در پایه طرح بلوک ­های کامل تصادفی در دو سال متفاوت در ایستگاه تحقیقاتی پخش سیلاب سهرین قره چریان اجرا شد. در سال زراعی ۸۲-۸۱ در نیمی از کرت­ ها شخم در جهت شیب و در نیمی دیگر شخم عمود بر جهت شیب اعمال شد. در سال زراعی ۸۴-۸۳ در تمامی کرت­ ها شخم در جهت شیب اعمال شده، در نیمی از آن­ ها کاه و کلش گندم به مقدار پنج تن در هکتار به­ صورت مالچ سطحی پاشیده شد. در طول دوره بررسی، بعد از هر واقعه بارندگی منجر به روان­اب، اقدام به نمونه ­برداری و اندازه­ گیری مقدار رسوب جمع شده در مخازن نصب شده در انتهای کرت ­ها شد. بررسی نتایج نشان داد که اعمال شخم عمود بر جهت شیب، سبب کاهش ۱۰.۱، ۱۱.۵ و ۱۰.۴ برابر میزان هدررفت خاک در کرت­ های شخم خورده در جهت شیب شد. کاربرد مالچ نیز سبب کاهش ۳۶.۹، ۱۰.۸ و ۵۵.۴ برابر میزان هدررفت خاک در کرت های بدون کاربرد مالچ و به ترتیب برای طبقات شیب ۱۲-۰، ۲۰-۱۲ و ۴۰-۲۰ درصد شد. این نتایج موید افزایش نفوذ و کاهش هدررفت خاک با اعمال شخم عمود بر جهت شیب و کار برد مالچ کاه و کلش است.

شخم در جهت شیب, شخم عمود بر جهت شیب, مالچ کاه و کلش, هدررفت خاک, سهرین