کاربرد روش سزیم-۱۳۷ به منظور برآورد فرسایش و رسوب در خاک های حوزه آبخیز طاسران کبودرآهنگ

سزیم-۱۳۷یک رادیو نوکلویید مصنوعی با تشعشع گاما و نیمه عمر ۳۰.۱۷ سال است که به عنوان محصول جانبی ناشی از آزمایش های هسته ای دهه های گذشته، تولید و در استراتوسفر رها شده است. این ماده بعدها به تروپوسفر منتقل شده و به همراه نزولات جوی به سطح زمین رسیده است. میزان سزیم-۱۳۷ خاک رابطه ای مستقیم و مثبت با شکل توزیع و میزان نزولات جوی دارد. پس از ۴۰ سال که از اولین کاربرد سزیم-۱۳۷ سپری شده، امروزه این روش ابزار مهمی در تحقیقات فرسایش خاک محسوب می شود. با توجه به توانمندی بالایی که این روش از نقطه نظر دقت در برآورد و سهولت جمع آوری داده ها نسبت به سایر روش های برآورد فرسایش دارد، می توان این روش را در گستره وسیعی از عرصه های مختلف، جای گزین سایر روش ها نمود. این مقاله کار با روش سزیم را در حوزه آبخیز طاسران ارائه نموده و امتیازات عمده این روش را که به لحاظ نظری و عملی نسبت به سایر روش ها و همچنین زمینه های مناسب کار با آن را مورد بحث قرار می دهد . در این تحقیق با کمک عکس های هوائی با مقیاس ۱:۲۰۰۰۰ و نقشه توپوگرافی با مقیاس ۱:۵۰۰۰۰، حوزه آبخیز طاسران بررسی شد. تعداد ۱۵ دامنه جهت مطالعه در نظر گرفته شد که از این تعداد ۱۲ دامنه برای اراضی تپه ماهور با درصد شیب های متفاوت و از نوع شیب مرکب و شیب یک نواخت و سه دامنه مابقی در اراضی دشت های دامنه ای، که دارای شدت فرسایش متفاوت بودند، انتخاب شد. در هر نوع شیب در موقعیت های مختلف (فوقانی ، میانی ، تحتانی، سطح بالای تپه، شانه شیب، شیب برگشتی، پای شیب، پنجه شیب) بسته به طول شیب تعدادی نمونه برداشت شد. برای اندازه گیری سزیم– ۱۳۷ از دستگاه گامااسپکترومتر استفاده گردید. میزان فرسایش سطحی و انباشت خاک در هر نقطه با استفاده از رابطه پیشنهادی کاچانوفسکی محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که میزان متوسط فرسایش خاک در موقعیت های شیب مرکب (شانه شیب برابر ۶۸.۴۲، قسمت مسطح شیب برابر ۴۵.۴ و قسمت شیب برگشتی برابر ۵۱.۱۶ تن در هکتار در سال) و در موقعیت های شیب یک نواخت (بخش فوقانی شیب برابر ۷۹.۶، بخش میانی شیب برابر ۶۵.۳ و بخش پایین شیب ۸۴.۲۳  تن در هکتار در سال) و در موقعیت پای شیب که منطقه دینامیک است، فرآیند انباشت خاک غالب تر از فرسایش خاک بود .

Keywords:

پخش سیلاب , توپوگرافی , عکس هوائی , گاما اسپکترومتر