عادل رفیعی - استادیار زبان شناسی دانشگاه اصفهان

نوشته حاضر به مسئله منشا مفهوم عامل در واژه های مشتق از وندهای مشهور به اسم عامل ساز در زبان فارسی می پردازد. برای این منظور ابتدا سه رویکرد عمده به این مسئله معرفی می شود و به کمک داده های زبان فارسی مورد ارزیابی قرار می گیرد. داده های مورد استفاده در تحقیق حاضر شامل تمامی واژه های مشتق از پسوندهای «-گر»، «-نده»، «-بان»، «-چی»، «-گار»، و «-ار» از فرهنگ هشت جلدی سخن و فرهنگ زانسو می شود. تجزیه و تحلیل داده های فارسی حاکی از آن است که برخلاف رویکردهای سه گانه معرفی شده، مفهوم عامل را نمی توان برگرفته از نقش تتای موضوع بیرونی پایه دانست. با درنظر گرفتن این مطلب، دو منشا احتمالی دیگر برای این مفهوم در واژه های مشتق معرفی می گردد: معنی وند مستقل از ساخت موضوعی پایه و ساخت صرفی واژه های مشتق مورد بررسی. در نهایت با ارائه شواهدی از فرآیندهای اشتقاق و ترکیب در زبان فارسی، معنی خود وند به عنوان منشا مفهوم عامل در این گروه از واژه ها معرفی می شود.

عامل, اشتقاق, وند, اصل هم نمایگی, صرف ساخت- محور