ابوالقاسم دادرسی سبزوار - عضو هیات علمی (مربی) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
علی اکبر عباسی - عضو هیات علمی (استادیار) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
رضا غفوریان - عضو هیات علمی (مربی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
علی باقریان کلات - کارشناس ارشد پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

حفظ و مدیریت منابع آب زیرزمینی به روش های گوناگونی امکان پذیر است، که یکی از این روش ها، بهره برداری بهینه از آب قنوات در فصول غیر زراعی میباشد. از نقطه نظر تحقیق و با رویکرد حفاظت از منابع آب لازم است این مسئله بررسی گردد که آیا روش هایی برای استفاده از آب قنوات در این فصول وجود دارد؟ هدف اصلی تحقیق، شناسایی روش های استفاده ی بهینه از آب قنوات، به منظورِ حفظ، احیا و مدیریت منابع آب در فصول غیر زراعی و نهادینه کردن روش های بهره برداری مناسب از آب می باشد. برای انجام پژوهش، از بین قنوات استان خراسان رضوی که به نظر میرسید، دارای آب مازاد در فصول غیر زراعی میباشند، قنات دِهراز سبزوار به علت آبدهی بالا، نزدیکی به مرکز شهرستان با هدف کاهش هزینه های مسافرت، پایین بودن دامنه ی تغییرات سالانه دبی قنات، کیفیت خوب آب قنات و تاکید مسئولین اجرایی مرتبط با قنات در سطح شهرستان مبنی بر همکاریِ مناسبِ مالکینِ قنات در موارد مشابه، به عنوان مطالعه ی موردی برای تحقیق حاضر انتخاب گردید. سه معیار مورد ارزیابی در پژوهش مادر عبارتند از: 1- ذخیره آب در کوره ی قنات و یا استخر های خارج از قنات، 2- استفاده ی چند منظوره از آب قنات و 3- استفاده از محصولاتِ نیازمند به آبیاری در فصول غیر زراعی و یا کشت های گلخانه ای. کلیه ی آمار و اطلاعات قنات منتخب جمع آوری و در مرحله ی مطالعات میدانی، نقشه ی زمین شناسی، میزان آب قنات در فصل غیر زراعی، دمای آب قنات، ویژگی های فیزیکوشیمیایی نمونه ی آب و آنالیز میکروبی آن در فصل غیر زراعی، تعیین گردید. نتایج نشان داد که وجود آب مازاد در قنات مورد بررسی قطعی است، لکن با توجه به وضعیت زمین شناسی مسیر کوره ی قنات، امکان ذخیره سازی آب در کوره ی قنات میسر نبوده و این گزینه از گزینه های مورد نظر در روش پژوهش، منتفی است، با این وجود محل مناسبی در مجاورت مظهر قنات، شرایط لازم برای ذخیره سازی آب جهت شرب را دارد که میتواند به عنوان کمکی در رفعِ چالش کم آبی، با بکارگیری دانش سنتیِِ استفاده از آبِ مازادِ قنات، مورد توجه باشد

منابع آب، قنات، بهینه، فصول غیر زراعی، سبزوار