علیرضا عرب - کارشناس ارشد زمین شناسی مهندسی شرکت سهامی آب منطقه ای سیستان وبلوچست
علی اصغر دهواری - مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای سیستان وبلوچست

در حالی که، بحران آب و خاک، نزدیک به 90 درصد پهنه ی سرزمین خشک ونیمه خشک ایران را تهدید میکند، باوقوع سیل و فرسایش، سالانه میلیارد ها متر مکعب آب و خاک کشور تلف می شود. بر اساس بررسی های انجام شده، کارآمدی روش های بومی مدیریت آب وخاک در مناطق مختلف کشور در حل این بحران ها بسیار چشمگیر است. قدمت روش های بومی مدیریت آب وخاک در دنیا، از جمله ایران به 3 تا 5 هزار سال پیش م یرسد. علی رغم توسعه روش های نوین، اما هنوز این روش ها در مناطق مختلف کارایی دارند. آبخیز نشین ها،از گذشته تا حال با کمک سنگ و خاک و با تکیه بر دانش بومی سازه هایی بنا می کنند که به کمک آنها علاوه بر بهره برداری از سیل، می توان شدت سیل، رسوب و فرسایش را نیز کاهش داد. پیشینه کاربرد روش های سنتی مدیریت آب وخاک با محورهای کاهش هر زآب سطحی ، استفاده از سیل پس از رخداد و گزینش شیوه مناسب بهره برداری از زمین ، در مناطق خشک و نیمه خشک سیستان و بلوچستان، به چند هزار سال می رسد. آثار به جای مانده از سطوح آبگیر کوچک و بزرگ در نواحی مختلف از جمله مناطق شهرسوخته، سراوان ومکران حکایت از استفاده ی خردمندانه و دیرینه از منابع آب و خاک عرصه آبخیزها دارد. خوشاب ها نمونه ایی شاخص از همزیستی دیرینه آبخیز نشینان هوشمند این دیار با عوامل غیر زنده آبخیزها است.دراستان سیستان و بلوچستان روشهای مهار و بهره برداری ازسیلاب قدمتی زیاد دارد. علی رغم توسعه آبیاری نوین اما هنوز این روش ها در این منطقه کارایی دارند. علاوه بر مسئله آب، در این ناحیه بحث ایجاد زمین با مواد همراه سیل نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مردمان این دیار با کمک سنگ و خاک و با دانش بومی سازه هایی بنا می کنند که به کمک آنها می توانندعلاوه برمهار سیل و بهره برداری ازآن زمین های آباد وکشت زارهای غنی داشته باشند.این تکنیک به نام خوشاب معروف است جهت استقرار خوشاب نیاز به دوشرط اساسی سیلاب ورسوب می باشد. عواملی که موجب محدودیت ساخت خوشاب ها می گردند عبارتند از هزینه نسبتاً زیاد وکمی مقاومت آنها دربرابر سیلاب، با استفاده ازفنون جدید ساختمانی سد های خاکی قاعدتاً باید بتوان ازاین روش سنتی بهره مناسب را گرفت وهمچنین پیشنهاداتی جهت بالابردن راندمان این سازه ها ارائه کرد.

مدیریت،حوضه آبخیز، دانش بومی، خوشاب، استان سیستان وبلوچستان، مکران