زهرا پاکزاد - دانشجوی کارشناسی ارشد هواشناسی کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع
محسن مسعودیان - استادیار، عضو هیات علمی گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع

قنات ها از جمله مهمترین میراث فرهنگ کشاورزی در ایران و جهان هستند. از بهترین روش های مصرف آب در توسعه پایدار بخش کشاورزی در کشورهای خشک و نیمه خشک بشمار می روند، زیرا بدون آنکه سفره های آب زیرزمینی را دستخوش تخریب و تغییر کنند، بخشی از مهمترین نیاز های کشاورزان به آب را تامین می کنند. قنات مجرای زیرزمینی است که با شیبی کمتر از شیب سطح زمین، آب زیرزمینی را بدون استفاده از نیروی خارجی ( انرژی الکترونیکی و...) تنها به کمک نیروی ثقل به نقاط پست‌تر می‌رساند. تعیین مسیر قنات مستلزم شناسایی سفره های آب زیرزمینی است. در این مقاله روش های تجربی تعیین مسیر قنات، به روش های استفاده از چوب، سرعت ذوب برف، گردبادهای محلی، پوشش گیاهی، وجود پاره ای از جانداران و خصوصیات فیزیکی زمین که مقنی های ایرانی استفاده می کرده اند، پرداخته می شود و مبانی این روش ها با استفاده از علم روز مورد بررسی قرار می گیرد. روش استفاده از چوب علاوه بر ایران در کشورهای دیگری نیز بکار می رفته است. این روش برای پیدا کردن آب زیرزمینی و بسیاری مواد دیگر بدون استفاده از وسایل علمی استفاده می شده است. در مورد شکل چوب و جنس آن نظراتی به صورت تجربی وجود دارد، آنرا روشی شبه علمی می نامند. بررسی سرعت ذوب برف در سطح زمین: در این روش مقنی با بررسی پوشش برف منطقه در ایام زمستان، با این استنباط که دمای سطحی خاک تابعی از میزان ذخیره سفره آب زیرزمینی در منطقه است، و با علم به اینکه گرمای آزاد شده از آب زیرزمینی، باعث تسریع عمل ذوب می شود، به احتمال وجود آب زیرزمینی در منطقه پی می برد. بررسی گردبادهای محلی: این روش بر این اساس که وجود آب های زیرزمینی می تواند باعث ایجاد حرکت‌ قائم‌ توده‌ای‌ از هوا در اثر گرادیان دما شده باشد، استوار است. این اختلاف دما ناشی از میزان ذخیره سفره آب زیرزمینی در منطقه می باشد. بررسی پوشش گیاهی، وجود پاره ای از جانداران در مناطق کم آب: در این روش وجود پوشش گیاهی، به ویژه درختان کهن سال با ریشه های عمیق و یا جاندارانی مانند قورباغه می تواند گویای مسیری از آب زیرزمینی در منطقه باشد. مشخصات منطقه و خصوصیات فیزیکی زمین: گاه وجود چشمه های طبیعی، رنگ و شکل زمین راهنمای مقنی ها برای شناخت مسیر آب های زیرزمینی بوده است

قنات، کشاورزی، روش چوب، روش سرعت ذوب برف، روش گردبادهای محلی‌ و روش پوشش گیاهی، خصوصیات فیزیکی زمین