مهدی منتظرالحجه - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
محمدصادق سهیلی پور - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی
محمدرضا منتظرالحجه - دانشجوی کارشناسی معماری

امروزه در ساختمان ها میزان بسیار بالایی از انواع انرژی ها صرف تهویه و سرمایش و گرمایش آن ها می گردد. علت این امر را می توان در استفاده از الگوهای غیربومی و ناسازگار با محیط دانست که موجب اتلاف فراوان انرژی می شود.یکی از روش های طراحی پایدار ساختمان ها و کاهش مصرف انرژی آن ها، طراحی سازگار و پایدار آن ها با محیط زیست می باشد. معماری سنتی ایران از دیرباز از منابع طبیعی مختلف جهت گرمایش و سرمایش ساختمان ها بهره جسته است. در مناطق کویری ایران نیز معماران و مهندسان ایرانی با استفاده از روش های سرمایش طبیعی عناصر و فضاهایی را به وجود آورده اند که بدون مصرف انرژی های فسیلی، آسایش اقلیمی را برای ساکنان خود به همراه آورند. از جمله این عناصر و فضاها می توان به سرداب ها، پایاب ها، بادگیرها، زیرزمین ها، آب انبارها و یخچال های طبیعی اشاره کرد.در این بین سرداب یکی از فضاهای مورد استفاده در سرمایش طبیعی ساختمان ها در گذشته بوده است که امروزه بنا به دلایلی که در بالا اشاره گردید به گرته فراموشی سپرده شده است. در پژوهش حاضر سعی شده با مطالعه میدانی بیش از ده نمونه سرداب موجود در بافت تاریخی شهر یزد، در فصول مختلف سال و در زمان های مختلف شبانه روز، شرایط اقلیمی این سرداب ها (میزان دما و رطوبت) و همچنین اصول کالبدی حاکم بر طراحی این فضا در ساختمان های سنتی استخراج شوند. روش تحقیق بکار رفته در این پژوهش، روش توصیفی – تحلیلی و ارزیابانه می باشد. برای جمع آوری داده‌ها نیز از ابزار کتابخانه ای و مطالعات و مشاهدات میدانی استفاده شده است.هرچند امروزه اثری از جریان آب در سرداب ها مطالعه شده وجود ندارد، اما یافته های این پژوهش حکایت از آن دارد که این سرداب ها دارای اختلاف دما و رطوبت قابل ملاحظه ای با دیگر فضاهای موجود در ساختمان ها و یا بیرون از آن ها هستند. همچنین مهمترین اصول مورد نظر در طراحی این سرداب ها را می توان؛ قرار گرفتن در زیر زمین، فرم کالبدی خاص، استفاده از عنصر آب، بکار گیری مصالح بومی و مواردی از این قبیل بر شمرد

شهر یزد، بافت تاریخی، معماری سنتی، سرداب