محمد فاتحی - عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

جعل حدیث، خطا و اشتباه برخی راویان در سماع، فهم و یا نقل حدیث، حکایت از ضرورت نقد روایات برای اطمینان از درستی یا نادرستی آنها دارد. برای مقابله با این آسیب های پر بسامدترین توصیه معصومان علی نقد محتوایی با محوریت عرضه حدیث بر قرآن است. با این حال، تاکنون علی رغم کاوش در باره چیستی و اعتبار روایات عرض، پیرامون ضوابط روش عرضه، بر پایه نمونه های کاربرد این معیار توسط ائمه علی و با محوریت نگاه حدیثی، اثری به سامان نیامده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی با هدف واکاوی این موضوع، به تحلیل متن روایات عرض و نمونه روایات عرضه شده بر قرآن توسط امامان علی، به یافته هایی رسیده که مهمترین آنها عبارتند از: بر پایه سنت، علی رغم امکان عرضه همه روایات بر قرآن، زمینه ضرورت عرضه حدیث بر قرآن، تردید و شبه ه در معنا و صدور حدیث است. بر اساس نمونه های روایی عرضه، گستره مدلول قرآن در فرایند عرضه، مدلی مرکب از حداقل یکی از نص، ظاهر، اصول، گفتمان و مدلول تاویلی باطنی قرآن (به شرط عدم مخالفت با سایر مدلولها) است. در بحث مراد از موافقت و مخالفت با قرآن، این نتیجه حاصل آمد که مراد از موافقت، همان مطابقت است و منظور از مخالفت، اعم از مخالفت کلی، عدم موافقت و پیدانکردن موافق است. با این توضیح که شرط پذیرش هر روایتی، اثبات عدم مخالفت قرآن با آن و یا پیدا نکردن موافق در قرآن نیست. بلکه اثبات عدم مخالفت قرآن با روایت و یا پیدا نکردن موافق در قرآن، مربوط به شرایطی است که روایتی داری اشکال باشد یا در معنای آن تردید و شبهه شود. همچنین بر پایه سیره، نقد سندی و محتوایی حدیث، در راستای وثوق به صدور است و ضرورتی در انکار یا پذیرش یا تقدم و تاخر این دو نسبت به هم نیست. در مورد امکان و شمولیت عرضه روایات تفسیری بر قرآن، روایات قابل نقد با این اصل به شکل های مختلف قابل انجام است.

عرضه حدیث، جامعیت قرآن کریم، آسیب های نقلی و صدوری حدیث، اختلال در متن حدیث، عرضه روایات تفسیری بر قرآن