مهدی عباس زاده - عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

برهان وجودی یا وجودشناختی به دسته ای از استدلال های عقلی بر اثبات وجود خدا در فلسفه غرب اطلاق شده است که در آن ها کوشش می شود از خود مفهوم خدا یا واجب الوجود در ذهن انسان، و نه از ویژگی های مخلوقات خارجی، مستقیما وجود خارجی خدا نتیجه گرفته شود. طرح برهان وجودی به معنای دقیق کلمه، با آنسلم در قرون وسطای مسیحی آغاز شد. این برهان با تقریراتی از سوی برخی از متفکرین غربی همراه بوده است. همچنین متفکران غربی دیگری این برهان را به چالش کشیده اند. در جهان اسلام نیز نقض و ابرام هایی در باب برهان وجودی انجام شده است. در نوشتار حاضر، دو تقریر دکارت از برهان وجودی مطرح خواهد شد. کانت بر دو تقریر این برهان، سه نقد وارد ساخته است. آیت الله جوادی آملی ضمن نقد و رد نقدهای سه گانه کانت، مهم ترین نقد را بر برهان وجودی وارد کرده و نهایتا آن را مغالطه دانسته و رد کرده است. به نظر می رسد تقریر اول برهان وجودی، قابل رد است، بااین حال می توان با اتکا به نظریه معقولات ثانیه و نظریه نفس الامر در فلسفه اسلامی به نحوی از تقریر دوم این برهان دفاع کرد.

خدا, واجب الوجود, برهان وجودشناختی, دکارت, کانت