محمد حیدری فرد - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق (ع)
محمد کاظم فرقانی - استادیار دانشگاه امام صادق (ع)

مسئله جاودانگی نفس در جهنم و بقا در عذاب الهی ازجمله مسائل مهم کلامی و اعتقادی است که از همان آغاز، توجه بسیاری از متفکرین مسلمان را به خود جلب کرده است. در این میان ملاصدرا به اشکالاتی که در باب خلود در عذاب وجود دارد اشاره می کند و سعی کرده است با پاسخ دادن به آن ها و اثبات خلود برخی از کفار در جهنم، هرگونه اندیشه مبنی بر عدم خلود را رد کند. اما به نظر نگارنده پاسخ وی ناکافی بوده و نمی تواند عقیده به خلود را ثابت کند. بنابراین با ردشدن استدلالاتی که ملاصدرا بر خلود در عذاب کرده، این مسئله توجیهی عقلی نخواهد یافت و صحت آن منوط به پذیرش نصوص دینی خواهد بود. اما ابن عربی بر خلاف ملاصدرا سعی کرده با تاویل آیاتی که به مسئله خلود جهنمیان در عذاب اشاره کرده اند، راهی برای رهایی از مسئله خلود بیابد

ملاصدرا, ابن عربی, خلود نفس, تغییر طبیعت, عذاب الهی