معصومه خلج معصومی - مرکز پژوهش های کاربردی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، صندوق پستی: ۳۱۷۴۶۷۴۸۴۱، البرز ایران
محمد لطفی - گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، صندوق پستی: ۱۶۶۷۹۳۴۷۸۳، تهران ایران
ایوب معمار کوچه باغ - پژوهشکده ی چرخه ی سوخت هسته ای، پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، سازمان انرژی اتمی ایران، صندوق پستی: ۸۴۸۶-۱۱۳۶۵، تهران ایران
پیمان افضل - گروه مهندسی اکتشاف معدن، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، صندوق پستی: ۴۴۳۵-۱۱۳۶۵، تهران ایران
بهنام صادقی - گروه مهندسی اکتشاف معدن، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، صندوق پستی: ۴۴۳۵-۱۱۳۶۵، تهران ایران
احمد خاکزاد - گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، صندوق پستی: ۱۶۶۷۹۳۴۷۸۳، تهران ایران

محدوده ی مورد مطالعه در آنومالی پنج ساغند، در منطقه ی ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. کانی سازی اورانیم، توریم و عناصر خاکی نادر در منطقه ی ساغند، به طور عمده از نوع گرمابی و متاسوماتیت وابسته به توده های نفوذی منطقه و مرتبط با عناصر پرتوزا است. جداسازی ناهنجاری از زمینه یکی از مهم ترین و کلیدی ترین مرحله ها در اکتشافات ژئوشیمیایی است. روش های مختلفی برای جداسازی و تشخیص منطقه های ناهنجار از زمینه وجود دارد که عبارت اند از روش های آماری ساده تا روش های پیچیده ی فرکتالی. روش های فرکتالی به دلایلی چون استفاده از تمام داده ها، در نظر گرفتن پراکندگی فضایی آن ها اخیرا کاربرد موثری در بررسی های سطحی زمین شناسی و ژئوشیمیایی پیدا کرده اند. در منطقه ی ساغند، عناصر خاکی نادر هم بستگی مثبت زیادی با کانی سازی عناصر پرتوزا (اورانیم و توریم) نشان می دهند. جداسازی ناهنجاری های ژئوشیمیایی عناصر خاکی نادر از زمینه (از ۱۵ عنصر مورد تجزیه ی عناصر خاکی نادر تنها عناصر Ce، Y، Dy، Gd، La در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند) با کمک روش فرکتالی عیار- مساحت، بر روی داده های لیتوژئوشیمیایی (۹۱ نمونه) در محدوده ی ساغند انجام شده است. در این روش، نمودار های Log-Log ترسیم، ناهنجاری ها مشخص و جامعه های کانی سازی تفکیک و سپس نقشه های ناهنجاری عناصر تهیه و مناطق امیدبخش معرفی شدند. در نهایت، براساس نتایج به دست آمده، مشخص شد که ناهنجاری های عناصر خاکی نادر، به ترتیب اولویت در سه بخش غربی و جنوب غربی، مرکزی و جنوبی هستند. بخش مرکزی در واحدهای متاسوماتیت واقع شده و با دگرسانی های اپیدوتی و کلریتی مرتبط است و بخش جنوبی منطقه، در مرز بین واحدهای متاسوماتیت و دایک های بازیک میکرودیوریت واقع شده که مرتبط با دگرسانی اپیدوتی هستند. ناهنجاری های شدیدتر، در غرب منطقه در واحدهای متاسوماتیت، میکرودیوریت های پورفیری و سنگ های آتشفشانی اسیدی متاسوماتیسم شده، با دگرسانی اپیدوتی مرتبط بودند. از بررسی نقشه های ژئوشیمیایی با زمین شناسی مشخص شد که کانی سازی عناصر پرتوزا در منطقه از نوع متاسوماتیت است، که سنگ های اولیه ی منطقه، شامل واحدهای سنگی آذرآواری، دیابازها، داسیت پورفیری و گابرو را تحت تاثیر متاسوماتیسم قرار داده و انواع سنگ های اصلی منطقه، شامل آمفیبول متاسوماتیت، آمفیبول- آلبیت متاسوماتیت، آمفیبول- کوارتز- فلدسپات متاسوماتیت، آمفیبول- فلدسپار- اپیدوت متاسوماتیت و آمفیبول- بیوتیت- ارتوز- تالک- کلریت- اپیدوت متاسوماتیت را در منطقه به وجود آورده است؛ عناصر خاکی نادر به صورت کمپلکس با عناصر پرتوزا در کانی های اورانیم و توریم دار (اورانینیت و دیویدیت) ظاهر می شود.    

عناصر خاکی نادر, مدل فرکتالی, عیار- مساحت (C-A), آنومالی ۵ ساغند, ایران مرکزی