مهدی سبزواری - دکترای زبان شناسی همگانی، مدرس دانشگاه پیام نور

چکیده اسامی مرکب بخش مهمی از دایره واژگان سخن گویان هر زبان هستند و همواره در حوزه های مختلف زبان شناسی مورد مطالعه قرار گرفته اند. ساخت اسامی مرکب حاصل تعامل حوزه های نحو و صرف است و، در این میان، حوزه معناشناسی اسامی مرکب زبان فارسی کم تر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، با رویکردی معنایی شناختی، انواع و چگونگی روابط معنایی اسامی مرکب برون مرکز را بررسی می کنیم. از منظر زبان شناسی شناختی، آن نوع رابطه معنایی که میان اجزای ترکیب وجود دارد معیاری قطعی برای تعبیر نهایی ترکیب است. درواقع چگونگی پیوند اجزای ترکیب با یک دیگر است که منجر به شکل گیری رابطه ای خاص در هر اسم مرکب بین هسته و توصیف گر می شود. اسامی مرکب درون مرکز دارای یکی از اقسام رابطه های معنایی شناخته شده بین اجزای خود هستند؛ درحالی که اسامی مرکب برون مرکز از الگوی مشخصی در این زمینه پیروی نمی کنند و بررسی معنا شناختی این نوع از اسامی مرکب، که از گفتار روزمره و متون مختلف گردآوری شده اند، در تحقیقات در حوزه های فرهنگ نویسی، زبان شناسی پیکره ای، زبان شناسی شناختی و صرف و معناشناسی قابل استفاده است. با داشتن درکی درست از نوع ارتباط سازه های ترکیب، درک و دانش کلی ما از دایره واژگان ذهنی فارسی زبانان ارتقا می یابد.

کلیدواژه ها: اسامی مرکب برون مرکز, اصل ترکیب پذیری معنایی, رابطه معنایی, مفهوم کانونی