محمد شریفی - استادیار دانشگاه مازندران
نسرین اشتیاقی راد - علوم قرآن، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی

در آیاتی از قرآن، صفت انتقام که به ظاهر از صفات ناپسند انسانی است، به خداوند نسبت داده شده و گاه خداوند، «ذو انتقام و منتقم» خوانده شده است. انتقام در عرف عام به معنای «تلافی برای تشفی خاطر» است و در آیات و روایات، انسان ها از انتقام گرفتن نهی شده­ اند. در این پژوهش که به روش توصیفی _ تحلیلی و با توجه به آیات و روایات و دیدگاه مفسران قرآن انجام شده است، چگونگی انتساب این صفت به خداوند متعال بررسی شده و این نتایج به دست آمد ­که واژه انتقام در اصل، دارای مفهوم «کیفردادن گناهکار» و نه «مقابله به مثل در کارها» است. روشن است که مجازات ستمکاران گردنکش و زورمندان ستمگر، نیکو و لازم است و عدل و حکمت الهی، چشم پوشی کردن از آن را برنمی تابد. انتقام سه گونه است: انتقام ممدوح و لازم؛ انتقام جایز؛ انتقام مذموم. مهم ترین ویژگی های انتقام الهی عبارت اند از: هدفمند بودن، فراگیر بودن، سخت بودن و عدالت محور بودن. مهم ترین علل انتقام الهی نیز کفر، ظلم، تکذیب، رویگردانی از آیات الهی و ایمان نیاوردن به پیامبر است.

ماهیت انتقام خداوند, علل انتقام الهی, انتقام انسان, انتقام ممدوح, انتقام جایز, انتقام مذموم