مقایسه دو مکتب تاویلی صوفیانه در زمینه آیه «تاویل» (مطالعه موردی: مصنفات عین القضات همدانی و کشف الاسرار میبدی)

مبنای اصلی نوشتار حاضر، درباره برخی از نکات مربوط به آیه تاویل (آل عمران(۳)/۷) است با تکیه بر دیدگاه های دو نویسنده اهل تصوف و عرفان، عین القضات همدانی و رشیدالدین میبدی است. این دو متفکر اسلامی را باید به عنوان نمایندگان دو جریان اندیشه تاویل گرا در نیمه دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری قمری دانست. هدف کلی ما، شناخت دریافت های ذوقی و عارفانه و تبیین تفکرات تاویل گرایانه عارفان، بخصوص عین القضات و میبدی، نسبت به متن قرآن کریم است. این پژوهش در روش گردآوری اطلاعات، از منابع کتابخانه ای بهره گرفته و سپس به صورت کیفی به تحلیل داده ها با روش استدلایی می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که عین القضات دانش راسخان را برای تاویل آیات متشابه در کنار دانش الهی می پذیرد. او هرچند مدعی آن نیست که به تاویل همه متشابهات، دست یافته، به طور ضمنی، از خود به عنوان یکی از مصادیق راسخان یاد می کند. درصورتی که میبدی با نگاه تفسیری و متشرعانه، به آیه تاویل می نگرد و بر این باور است که دانش تاویل متشابهات تنها مختص خداوند است؛ اما به طور مطلق هم مخالف تاویل نیست. در کشف الاسرار، با دو رویکرد تاویلی نکوهیده و پسندیده مواجه هستیم. تاویلاتی که از جاده شریعت و کتاب و سنت عدول کند، نکوهیده و در غیر آن، پسندیده و مطلوب است. آن چه از دیدگاه هر دو متفکر تاویلگرا باید به عنوان وجوه اشتراک مد نظر قرار داد، آن است که هر دو بی هیچ تردیدی، ایمان و سرسپردگی محض و تسلیم و اعتقاد قلبی راسخان را در برابر متشابهات قرآن کریم لازم می دانند.

Keywords:

عین القضات همدانی , ابوالفضل میبدی , آیه تاویل , راسخان در علم , آیات محکم و متشابه