مهدی جمالی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور شاهین شهر
صفر تفاخر - کارشناس ارشد مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی پیرانشهر
محسن برزکار - دکترای تخصصی ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز

اولویت بندی زیر حوضه ها از نظر پتانسیل سیل خیزی تاثیر مهمی در مدیریت حوضه آبریز دارد. هدف از اولویت بندی سیل خیزی در زیر حوضه ها ارائه الگویی برای کنترل و کاهش خطرات سیل و ارزیابی نقش هر یک از زیر حوضه ها در دبی اوج هیدروگراف سیلاب خروجی از حوضه می باشد. در این پژوهش پتانسیل سیل خیزی زیر حوضه های رودخانه زاب بر اساس پارامترهای ۱۲ گانه مورفومتری ، اولویت بندی زیر حوضه های آبریز زاب بر اساس روش ترکیبی آنالیز مورفومتریک و همبستگی آماری انجام شد. در ابتدا مقادیر ۱۲ پارامتر مورفومتری و شاخص (Cv) محاسبه شده و زیر حوضه ها از نظر پتانسیل سیل خیزی پهنه بندی شدند. سپس ارتباط بین پارامترهای مورفومتریک و تعیین وزن تاثیر هر یک از آنها با استفاده از روش های همبستگی تای کندال و آنالیز مجموع وزنی (WSA) تحلیل شد. در نهایت شاخص اولویت بندی زیر حوضه های آبریز (SWPI) بر اساس روش ترکیب خطی وزنی (WLS) برای هر یک از زیر حوضهها محاسبه شد. به منظور اعتبار سنجی نتایج از داده های موقعیت سیل های مخرب گذشته در حوضه آبریز زاب استفاده گردید. نتایج نشان داد که در روش پتانسیل سیل خیزی که بر اساس ۱۲ پارامتر مورفومتری محاسبه شده زیر حوضه های شین آباد و صوفیان دارای پتانسیل زیاد سیل خیزی، زیر حوضه زاب کوچک دارای پتانسیل متوسط و زیر حوضه های کوپر و لاوین چای دارای پتانسیل کمی برای سیل خیزی می باشند. در واقع ۳۳/۸۳% مساحت حوضه زاب دارای پتانسیل خطر زیاد، ۱۴/۲۸% دارای پتانسیل خطر متوسط و ۵۱/۸۸% دارای پتانسیل خطر کم می باشد. نتایج حاصل از پارامترهای مورفومتری و همبستگی آماری نشان داد به ترتیب زیر حوضه های شین آباد و صوفیان با مقادیر ۲۴/۶۷ و ۲۳/۴۶ اولویت دارترین زیر حوضه ها شناسایی شدند. مقایسه نتایج دو روش با شرایط مورفومتری و ژئومورفولوژی زیر حوضه ها نشان می دهد نتایجی که با تکیه بر ۱۲ پارامتر مورفومتری حاصل شده است تطبیق بیشتری با شرایط ژئومورفیک حوضه دارد.

سیل خیزی، مورفومتری، همبستگی ، رودخانه زاب