سهراب حقیقت - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

مشهور است که ابن سینا برای اثبات وجود واجب الوجود سه برهان علیت، حرکت و وجوب و امکان را اقامه کرده است. با اندک تاملی روشن می شود که هیچ کدام از براهین مزبور، برهان ابتکاری ابن سینا نیستند و این سه برهان در آثار ارسطو، کندی و فارابی به وضوح مطرح شده اند؛ لذا برهان ابتکاری ابن سینا در اثبات وجود واجب الوجود، برهانی است که لازمه نظام فلسفی اوست؛ یعنی برهان مبتنی بر تحلیل عقلی «وجود»، که می توان آن را «برهان سینوی» یا «برهان ابن سینایی» نامید. ابن سینا با تحلیل عقلی وجود، به مثابه حقیقت معقول، وجود واجب و صفات و افعال واجب را اثبات می کند. حال آنکه در براهین سه گانه یادشده با پیش فرض وجود ممکن، به اثبات واجب پرداخته می شود. در این مقاله با استدلال ها و شواهدی نشان می دهیم که برهان اصلی و ابتکاری ابن سینا بر نظریه او درباره وجود مبتنی است. وجود در اندیشه ابن سینا حقیقتی متافیزیکی و پیشینی است. تامل در نظریه ابن سینا درباره وجود، روشن می کند که برهان وی از جنس برهان وجودی آنسلم و دکارت نیست و در معرض انتقادات کانت قرار نمی گیرد. با این مبنا، ابن سینا اولین ارائه دهنده برهان وجودی است که ضمن تقدم بر فلاسفه ای چون آنسلم، تفاوت بارزی نیز با آنها دارد.

وجود, پیشینی, حقیقت متافیزیکی, ابن سینا, واجب الوجود, برهان