فائزه قائمی منش - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

«مارپیچ» از جمله شکل­های موجود در طبیعت است که در درون خود رازهای نهفته بسیار دارد. در حیوان، نبات و جماد، از کهکشان گرفته تا اتم، طبیعت، سرشار از شکل­های مارپیچی است. انسان­ها، همواره به این نقش مایه نمادین و اسرارآمیز توجه داشته­اند و برای آن مفهومی مقدس قائل بوده­اند. هنر، همچون زندگی به مارپیچ روی می­آورد و هنرمند با الهام از طبیعت، از این نقش مایه­ نمادین برای خلق اثرش بهره می­گیرد. در این مقاله، قرابت معنایی و صوری نقش مایه مارپیچ، به صورت تطبیقی بین هنر اسلامی و هنر محیطی بیان می­شود؛ هم چنین رابطه زیبایی نقش مایه مارپیچ و نقطه مشترکی که بین هنر شرق و غرب بنیان نهاده، و مفهوم نمادین آن در این هنرها، مورد بررسی قرار می­گیرد. با بررسی نمونه­های تجلی این نقش مایه در آثار هنرمندان هنر محیطی، همچون اسکله­ حلزونی رابرت­ اسمیتسون، در تطابق با نمونه ظهور این نقش مایه در هنر اسلامی که همان «اسلیمی» به مثابه یک نوع هنر محیطی است، این نتیجه حاصل شد که: مارپیچ، به عنوان نقش مایه­ای ملهم از طبیعت و نمادین، زبان مشترک بین هنر اسلامی و هنر محیطی است که نهایتا، به وحدت معنا و صورت می­رسد. توازن، آرامش، پویایی و هماهنگی این نقش مایه، باعث شده تا هنرمندان، همواره از آن برای رسیدن به مفاهیم تقدس، وحدت و زیبایی در آثارشان بهره گیرند. نوع این تحقیق، کیفی و روش پژوهش توصیفی-تطبیقی است. جمع­آوری اسناد نوشتاری و تصویری، به صورت کتابخانه­ای بوده و چارچوب نظری تحقیق بر آراء فلاسفه سنت­گرا تکیه دارد؛ که در پی پرسش های چیستی تقدس، وحدت و زیبایی بوده­اند.    

نقش مایه, مارپیچ, هنر اسلامی, هنر محیطی