محمدرضا شاه پروری - کارشناس ارشد فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
محمد مهدی میرزاامینی - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

قالی ایرانی همواره تجلی گاه نقوش متعددی است. هر یک از این نقوش، به گونه ای از ابراز احساسات هنرمند طراح و یا بافنده بهره جسته و از زندگی اجتماعی، اعمال آیینی و تمایلات فرهنگی آنان تاثیر گرفته و ازاین رو حامل مفاهیم کثیری همانند بهشت عدن، جاودانگی، خیر و شر است. در میان نقوش متنوع، نگاره خورشید خانم که قدمتی دیرینه دارد، از نگاره های رایج در قالی است که در فرم های شکسته، گردان و در نقاط گوناگون جلوه گری می کند و توسط بسیاری از بافندگان روستایی، عشایری و یا شهری مورداستفاده قرار می گیرد. لذا در پژوهش حاضر، چرایی کاربرد نقش مایه موسوم به خورشید خانم در قالی ایرانی به عنوان مهم ترین هدف موردبررسی قرار می گیرد. بدین جهت در راستای پاسخگویی به سوال مذکور، ابتدا به بررسی و تبیین جایگاه خورشید و زن که دو عنصر تلفیقی در نگاره موردبحث است، طی ادوار گوناگون پیش و پس از اسلام در فرهنگ ایرانی پرداخته می شود. سپس با بررسی مفاهیم نقش مذکور، جایگاه آن در قالی و معانی حاکم بر آن و تاثیرپذیری آن از مناطق گوناگون موردتوجه قرار می گیرد. نتایج بررسی ها مبین آن است، نقش مایه خورشید خانم علاوه بر کاربرد تزئینی و فیگوراتیو در قالی، از مفاهیم معنوی و نمادین، نظیر الوهیت پروردگار، اقتدار، تعالی و نشانه هایی از او اشاره دارد. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی و تحلیل محتوا بوده و گردآوری اطلاعات علاوه بر شیوه میدانی، به صورت کتابخانه ای نیز انجام گرفته است.        

خورشید خانم, قالی, خورشید, زن