مصطفی فضائلی - دانشیار گروه حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم
موسی کرمی - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم

 این نوشتار می­کوشد تا از رهگذر رویکردی تاریخی به تحلیل چگونگی تنظیم حقوقی توسل به زور تا شکل گیری نظام ملل متحد دست یازد و به کاستی­ها و چالشهای آن بپردازد. بررسی سیر تاریخی حاکم بر توسل به زور از سده­های میانی و نظریه جنگ عادلانه تا زمان پدیدایی سازمان ملل متحد، روندی تکاملی از نامحدودبودن اختیار دولتها در توسل به زور علیه یکدیگر تا محدودیت و ممنوعیت آن را نشان می­دهد. اصلی­ترین چالش حقوق بین­الملل ناظر بر توسل به زور در این دوره، اراده­گرایی افراطی دولتها و غلبه زور و سیاست بر صلح و حقوق بین­الملل و صلح در ساحت روابط بین الملل است؛ با این حال در این بازه­ زمانی، جامعه بین المللی شاهد گذار از اصل توسل به زور برای حل و فصل اختلافات به اصل ممنوعیت به­کارگیری زور بسان قاعده­ای بنیادین در روابط میان دولتها بوده است. به باور نگارندگان، این روند تکاملی را باید از نشانه های نهادینه­شدن تدریجی حقوق بین­الملل توسل به زور در روابط میان دولتها قلمداد کرد و بر همین پایه، می­توان از کارآمدی نسبی این شاخه حقوقی در کاهش به­کارگیری زور در این بستر سخن راند. از آنجا که جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران به موجب قواعد حقوقی یادشده، توسل نامشروع به زور علیه تمامیت ارضی کشورمان و تجاوز سرزمینی به شمار می­رود به نظر می­رسد مطالعه تاریخی قواعد حاکم بر توسل به زور می­تواند در فهم درست­تر و کاملتر موازین حقوقی حاکم بر زوایای گوناگون این رویداد واجد اهمیت و پیامدهای آن در تاریخ معاصر ایران­زمین، و هشت سال دفاع مقدس از ناموس و خاک و سرزمینمان، سودمند باشد و به کار آید.

به کارگیری زور, جنگ تحمیلی, حقوق بین الملل, جنگ عادلانه, جامعه ملل