علی پیرانی شال - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت معلم تهران
احمد امیدوار - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت معلم تهران

اتصل حافظ ابراهیم الملقب ب«شاعر النیل» بالشیخ محمد عبده، وتاثر بآرائه فی اشعاره؛ وکما کان متاثرا بالشیخ، کذلک تاثر بتلامیذه وبعض ادباء مصر مثل: اسماعیل صبری ومحمود سامی البارودی. تقوم هذه الدراسه بتبیین وجوه تاثیرات الشیخ علی اشعار حافظ؛ ولذلک بحثت فی مولفات الشیخ، ودیوان شاعر النیل، وقارنت بینهما، وذکرت آراء الشیخ واشعار حافظ لیری القارئ هذا التاثیر وذاک التاثر. ولاثباته ذکر بعض الاقوال المتناثره فی الکتب المختلفه، وشرح بعض الاقوال الموجزه فیها. ان هذه التاثیرات تظهر فی مجال الحجاب والزکاه والشوری والاصلاح الدینی والجهاد والتسامح الدینی والتوسل الی انبیاء الله X واولیائه وزیاره اضرحتهم. انه فی هذه المجالات یردد نغمات الشیخ، ویوکد علی آراء الشیخ فی الحجاب، فیدعو الی ترک النقاب، ویری انه لیس من المشروعات الاسلامیه. کما یرید من الاغنیاء ان یساعدوا البوساء باموالهم؛ لان للبوساء حقا فی اموالهم. کذلک یعتبر الزکاه من اهم ارکان الاسلام، وایضا ینوه بالشوری، ویعلل قوه الانجلیزیین لقیامهم بالشوری والتعاون فیما بینهم. کذلک یمدح محمد عبده لما قام به من تنزیه الدین من الخرافات والاوهام. کان حافظ ابراهیم مستنکرا ما یتعارض مع الدین من البدع والعادات والضلالات، ویطلب من الشیخ ان ینقذ النفوس الضاله. انه یدعو ابناء شعبه الی الجهاد مع المحتلین بما یملکون، ویری ان الاسلام دین یدعو الی الوحده، ویرضی بمجاوره المسلمین مع المخالفین فی العقیده؛ ولذلک یرید من المسلمین والمسیحیین ان یتحدوا.  

حافظ ابراهیم, محمد عبده, اسماعیل صبری, محمود سامی البارودی, القیم الدینیه