تحلیل جامع آسیب پذیری محیط زیست دشت یزد-اردکان با دیدگاه سیستمی؛ چالش ها و راهکارها

سابقه و هدف: دشت یزد - اردکان متشکل از سامانه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی است که با دارا بود ن تولیدات کشاورزی، پیشینه فرهنگی، صنایع متعدد فولاد، کاشی، شیشه، نساجی، کوره پخت آهک، آسفالت، آجر و صنایع تولید شن و ماسه، معادن فلزی و غیرفلزی، وجود کویرهای بکر وسیع و منطقه ها و زیستگاه های طبیعی از اهمیت و جایگاه مهمی برخوردار است. حضور صنایع مختلف در کنار وجود مشکل کم آبی و خشکسالی های پی در پی با رشد جمعیت و نبود برنامه ریزی همه جانبه نگر در دشت، سبب شده آلود گی های محیط زیست در تمام ابعاد، شدت مضاعفی پیدا کند. از اینرو بررسی همه جانبه عامل های موثر بر ارزش ها و خدمات اکوسیستمی برای برنامه ریزی توسعه و مدیریت پا یدار منابع مختلف دشت امری ضروری است .مواد و رو ش ها: در پژوهش حاضر، چارچوب "نیرومحرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ ( DPSIR ) به عنوان رویکردی سیستمی و ابزاری برای تدوین راهبردهای اجرایی و مدیریتی استفاده شد. بکارگیری این روش با تعیین پاسخ به نیروی محرکه و ساختاردهی به اطلاعات، تعیین ارتباطات مهم و ایجاد درک همه جانبه از مشکل ها در نهایت منجر به تهیه راهکارهای عملی برای توسعه پایدار می شود. به منظور ارزیابی روابط علی و معلولی چالش های محیط زیست دشت یزد - اردکان در بخش های مختلف، و برای بررسی ارزیابی آسیب پذیری و ارائه راهبردها با استفاده از این رویکرد سیستمی، اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات د قیق کتابخانه ای، استفاده از اسناد و مدارک، مشاهده، مصاحبه با نخبگان، برداشت های میدانی و پردازش تصویرهای ماهواره ا ی گردآوری شد. با تجزیه و تحلیل این اطلاعات، با بررسی اثر فشارها، تغییرات ایجاد شده در وضعیت محیط، پیامدها و تاثیرات بوجودآمده در سامانه های آب، خاک، هوا و جامعه انسانی تجزیه و تحلیل و را هکارها پیشنهاد شد.نتایج و بحث: با بررسی روابط علی و پاسخ ها، زنجیره ای از ارتباطات علی و معلولی که با نیروی محرکه آغاز و به اعمال فشار بر محیط منجر می شد، شناسایی گردید . نتایج نشان داد، تهدیدهای دشت در پنج گروه تولید آلودگی، تغییر کاربری، مشکل ها ی سیاسی - اجتماعی و تغییرات اقلیمی و خشکسالی قرار گرفته اند. براساس ارز یابی آسیب پذیری ارزش های محیط زیست، مهمترین ارزش های منطقه که در معرض خطر شدید قرار دارند شامل صنایع، کشاورزی، هوای پاک، منابع آب زیرزمینی و سلامت جسمی و رو حی مردم می باشند . آلاینده های شهری، صنعتی و کشاورزی، فرسا یش خاک، افزایش صنایع و معادن، توسعه نامتوازن کشاورزی، سیاستگذاری های نامناسب و تغییرات اقلیمی از جمله تهد یدهایی دارای تا ثیر شدید روی هوای پاک هستند. نکته دیگر قابل توجه، اینکه ، صنعت - معدن و کشاورزی به عنوان عامل بسیاری از مشکل های محیط زیستی منطقه، خود نیز از جانب اثرات بازخوردی در معرض آسیب قرار گرفته اند. در واقع کشاورزی منطقه با مصرف سم ها سبب آلودگی های منابع آب زیرزمینی، ایجاد خطر و بلااستفاده شدن آب برای مصرف شرب، کشاورزی و صنعت شده و هزینه ها را افزایش خواهد داد. این موضوع اهمیت "توسعه پایدا ر" را به جای "توسعه" بیشتر هویدا می سازد. بنابراین با توجه به اولویت حاصل شده، در تدوین برنامه و راهبردها احیاء قنوات و ترویج فرهنگ استفاده از این سیستم تامین آب به جای حفر چاه، تدوین الگوی کشت، حذف محصو ل ها پر آبخواه و اصلاح صنایع ازمهمترین ابعادی است که باید به آن پرداخته شود .نتیجه گیری: با توجه به پیچیدگی و تعدد عامل ها در بروز مشکل ها در نواحی مانند دشت یز د - اردکان ، بکارگیری رو ش های سنتی و معمول مبتنی بر دیدگاه غیر سیستمی در بررسی دلیل ها و ارائه راهکار در سالیان گذشته موثر نبوده است . جهت نیل به توسعه پایدار و برای اجتناب از حل مقطعی مشکل ها، بکارگیری رویکرد کل نگر و ابزارهایی مانند DPSIR برای چاره جویی ریشه ای و ارائه راهبردهای مناسب سیاستی توصیه می شود.

Keywords:

برنامه ریزی راهبردی , تحلیل آسیبپذیری , خدمات اکوسیستمی , DPSIR