نرگس عبدی فر
بهمن فیروزمندی شیره جینی

سرزمین عیلام واقع در جنوب غربی ایران، مرکز یکی از کهن ترین تمدن های ایران باستان در هزاره ی سوم پ.م است. عیلامیان توانستند با ادغام منابع سرزمین های پست و بلند به قدرت رسیده و بیش از هر سلسله و امپراتوری قدرتمندی در خاور نزدیک، حدود ۲۵۰۰ سال دوام بیاورند. تاریخ طولانی عیلام با توجه به تقسیم بندی تاریخی پژوهشگران به سه دوره تقسیم شده است: دوره ی عیلام قدیم، میانه و نو. دوره ی عیلام نو بر اساس منابع نوشتاری تاریخی با حکومت های بزرگی چون شاهک نشین الیپی در مرزهای فلات ایران و در خارج از مرزهای فلات ایران با آشور نو و بابل نو در میان رودان هم زمان است. حکومت مرکزی فرمان روایی عیلام جدید در سال ۶۴۶ پ.م در پی حملات مکرر آشوربانیپال پادشاه آشور نو، برچیده شد و به نظر می-رسد درحدود اواسط قرن ۶ پ.م و هم زمان با ظهور امپراتوری هخامنشیان، در این امپراتوری ادغام شده است. در این پژوهش سعی بر آن شده تا حدود و ثغور عیلام نو بعد از حمله ی آشوربانیپال را با توجه به یافته های باستان شناسی و منابع مکتوب عیلامی مشخص کرده، سپس میزان تاثیری که بر دوره ی بعد خود نهاده را شناسایی کنیم. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده که به روش کتابخانه ای گردآوری شده است. این پژوهش نشان می دهد حوزه ی قلمروی عیلام نو، با توجه به نقوش برجسته ی کول فرح I، اشکفت سلمان (ایذه)، آرامگاه جوبجی (رامهرمز) و ارجان (بهبهان)، که همگی در شرق قلمروی عیلامی قرار دارند، شهرهای مابین این مکان ها به احتمال زیاد تحت تابعیت مرکز سیاسی عیلامی نو در شرق بوده اند. علاوه بر مناطق شرقی خوزستان، آثار یافته شده از عیلام نو در لرستان (غار کلماکره) و ایلام (دهلران) و نقش برجسته های گورانگان و نقش رستم در فارس، نشان دهنده حضور و نفوذ عیلامی ها در این نواحی و شکل گیری سطحی از روابط پیچیده و برهمکنش های فرهنگی با ساختار های فرهنگی همگون در سطح وسیعی از جغرافیای ناهمگون است. بر اساس شواهد باستان شناسی موجود و منابع مکتوب، عیلامی ها نقش مهمی را در انتقال فرهنگ به پارسی ها ایفا کرده اند. یافته های به دست آمده از محوطه های کلیدی عیلام نو مانند ارجان و جوبجی، بیانگر این است که پارس ها در طول این سال ها موفق به اخذ بسیاری از آداب و رسوم عیلامی ها شدند و در زمینه ی فرهنگی، به خصوص امور اداری، زبان، خط و... تاثیرات زیادی از عیلامی ها پذیرفتند.

حدود و ثغور, عیلام نو, آشور نو, هخامنشیان