احسان ارشادسرابی - دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران
عاطفه دهقان - استادیار برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران
اسماعیل شیعه - استاد برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران

امروزه برنامه­های توسعه­شهری بواسطه واگرایی و جدایی­گزینی مولفه­ها و گروه­های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی صاحب­نفوذ و قدرت در قلمروهای­سرزمینی، کنترل کمی بر مولفه­ها و نیروهای شکل­دهنده خود دارند، بطوریکه فرآیند قدرت در مجموعه­شهری باعث حذف­تدریجی گروه­ها و منافع غیر متشکل به نفع گروه­های مسلط می­باشد. در مجموعه­شهری مشهد علیرغم وجود برنامه­های منطقه ای، ناحیه ای و شهری در راستای سازمان یابی متوازن­فضا و تحقق عدالت­فضایی، شاهد عدم­تعادل ناحیه ای و شهری، تمرکز شدید سرمایه و قدرت هستیم؛ به نحوی که فرآیندهای ناشی از توسعه بی حدومرز منجر به تخریب محیط­ زیست، مهاجرت روستائیان به شهر، افزایش حاشیه نشینی و آسیب های دنباله دارشده است. قدرت بلامنازع سیاسی با استفاده از ابزارهای­قدرتمند سیاسی- اقتصادی و اجتماعی، عنصر اصلی تعیین سازمان­فضایی بوده و به تنظیم و هدایت اقدامات کنشگران بخش های خصوصی، عمومی و مردمی پرداخته­است. پژوهش­حاضر با هدف کشف رابطه میان حاکمیت منطقه کلان شهری مشهد و سازمان یابی فضایی با بهره­گیری از روش شناسی ترکیبی، استفاده از پرسشنامه متخصصین وکاربست مدل تحلیل­عاملی CFA، به شناسایی قدرت و نفوذ بازیگران بر ساختاریابی­فضایی و روابط، اهداف و نیات آن ها به عنوان اصلی ترین عامل در تحلیل بازیگران و صاحبان­منافع در مجموعه­شهری مشهد پرداخته است. نتایج به دست آمده حاکی از آنست که عناصر قدرت حاکمیتی، دولتی، بخش­عمومی و شهروندان به ترتیب بیشترین قدرت و تاثیر را در شکل دهی به سازمان­فضایی مجموعه­شهری مشهد داشته­اند.

عناصر قدرت, سازمان یابی فضایی, تحلیل بازیگران, صاحبان منافع, مجموعه شهری مشهد