عبدالحسین حیدری - استادیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه فرهنگیان

پژوهش حاضر، تسلط دانش آموزان دوزبانه آذربایجانی-فارسی بر تکواژهای وابسته هم نام فارسی را بر اساس انگاره چهار تکواژ مطالعه کرده است. خطا در کاربرد تکواژهای وابسته هم نام فارسی از نوشته های ۶۰ نفر از دانش آموزان دختر و پسر پایه های چهارم و پنجم ابتدایی روستاهای مرزی منطقه ارشق واقع در استان اردبیل، استخراج گردید و دسته بندی شد. روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است. نخست تکواژهای وابسته هم نام فارسی در چارچوب انگاره چهار تکواژ، به تکواژهای محتوایی (ریشه فعل ها)، تکواژهای نظام مند متقدم (واژه بست ملکی، واژه بست نکره و ...) و تکواژ نظام مند بیرونی متاخر (تکواژهای اول شخص و دوم شخص مفرد فعل) دسته بندی شد. سپس فراوانی و درصد خطاهای دانش آموزان در کاربرد تکواژهای وابسته هم نام فارسی مشخص گردید تا بر مبنای طبقه بندی تکواژها در انگاره چهار تکواژ تحلیل شود. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که میزان خطای دانش آموزان پایه پنجم در کاربرد تکواژهای وابسته هم نام فارسی نسبت به خطاهای دانش آموزان پایه چهارم کمتر است؛ بنابراین تسلط دانش آموزان بر کاربرد تکواژها، با ارتقاء به پایه تحصیلی بالاتر و تقویت توانش زبانی بهبود می یابد. فراوانی بالای خطاهای دانش آموزان هر دو پایه چهارم و پنجم در کاربرد تکواژهای اول شخص مفرد و دوم شخص مفرد فعل در مقایسه با جفت تکواژهای هم نام آنها بیانگر آن است که دانش آموزان دوزبانه آذربایجانی-فارسی تکواژهای شخص و شمار فعل را دیرتر یاد می گیرند. از این رو یادگیری تکواژهایی که بر روابط دستوری دلالت دارند و در لایه بیرونی تر سطوح انتزاعی تولید گفتار انتخاب می شوند، نسبت به یادگیری تکواژهایی با معنای پربارتر و انتخاب شده در سطح مفهومی، دیرتر اتفاق می افتد؛ بنابراین بین ماهیت تکواژها (فعال شدن و انتخاب در سطوح انتزاعی) و ترتیب یادگیری آنها طبق طبقه بندی تکواژهای وابسته هم نام در چارچوب انگاره چهار تکواژ، ارتباط وجود دارد. نتایج این پژوهش همسو با یافته های پژوهش های پیشین (ویی، ۲۰۰۰ و ...) نشان می دهد که انگاره چهار تکواژ از کارایی لازم برای تبیین ترتیب یادگیری تکواژهای زبان دوم برخوردار است.

دانش آموزان دوزبانه, فارسی, آذربایجانی, تکواژهای وابسته هم نام, انگاره چهار تکواژ