راضیه بیگلری فراش - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
سید کمال کاظمی تبار - دانشیار گروه به نژادی و بیوتکنولوژی گیاهی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

گرایش روز افزون بشر به گیاهان دارویی و نیز افزایش جمعیت از جمله دلایل توجه محققان به کشت درون شیشه ای گیاهان دارویی بوده است. گیاه بذرالبنج از گیاهان دارویی مهم می باشد که به علت دارا بودن الکالوئیدهای ارزشمند در صنعت داروسازی نقش مهمی پیدا کرده است. افزایش تولید متابولیت های ثانویه در کشت بافت اغلب با وجود ترکیبات خاصی به نام الیسیتور یا محرک صورت می گیرد. کیتوزان از جمله محرک هایی است که در تولید متابولیت های ثانویه مانند الکالوئیدها نقش دارد. در این تحقیق اثر کیتوزان بر میزان الکالوئیدهای کالوس بنگدانه سیاه مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور شامل کیتوزان در چهار سطح در سه بازه زمانی با سه تکرار انجام گرفت. ابتدا منظور بهینه سازی تولید کالوس از برگ، دو تیمار تنظیم کننده های رشدی بنزیل ادنین BA و نفتالین استیک اسید NAA بصورت جداگانه و با هم استفاده شد که محیط کشت حاوی تنظیم کننده های رشد BA با غلظت ۰/۰۴ در ترکیب با NAA در غلظت ۰/۰۴ میلی گرم بر لیتر با ۹۵% کال زایی به عنوان مناسب ترین تیمار جهت تولید انبوه کالوس در نظر گرفته شد. در آزمایش دوم کالوس های حاصل از برگ در محیط مایع حاوی کیتوزان با غلظت های مختلف و در سه بازه زمانی فوق از محیط خارج و مورد بررسی قرار گرفتند. پس از اعمال تیمارها و بر اساس نتایج تجزیه واریانس، اثرات ساده و متقابل هر دو تیمار زمان و کیتوزان سبب معنی دار شدن نتایج میزان الکالوئید کل شد. بیشترین میزان الکالوئید کل تولید شده در تیمار حاوی ۱۰۰ میلی گرم بر لیتر کیتوزان و در زمان ۴۸ ساعت بدست آمد. با توجه به این نتایج و یافته های پیشین سایر محققان کیتوزان محرکی کارآمد جهت افزایش متابولیت های ثانویه در گیاهان می باشد که از ویژگی ها و برتری های خاصی نسبت به سایر محرک ها برخوردار است و حتی در مقادیر کم قادر به تحریک سنتز ترکیبات گیاهی می گردد.

کیتوزان، الکالوئید، بنگدانه سیاه