ابراهیم نوئی - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

سلیمان بن جریر طبری شیعه را قائل به دو آموزه بداء و تقیه میداند و مینویسد شیعه با ترویج این آموزه ها همواره خود را پیروز نگه داشته است. معنایی که وی از بداء به شیعه نسبت میدهد مستلزم انتساب لوازمی چون جهل به خداوند است. خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷۶۷۲ق) در جواب این شبهه به انکار بداء روی میآورد. خبر مورد نظر ابن جریر را خبر واحد و غیر مفید علم (در اعتقادات) و عمل (در فقه) میداند و آن را ناظر به خلافت اسماعیل پس از امام صادق(ع) میداند که مطابق آن چون امام رفتاری از اسماعیل را مشاهده کرد که از وی نمیپسندید جانشینی خود در امامت را به امام موسی کاظم(ع) سپرد. این پاسخهای خواجه در میان امامیه مخالفان و موافقانی جدی دارد. نوشتار حاضر با اتخاذ رویکرد توصیفی -انتقادی بعد از ذکر دیدگاه­های موافقان و مخالفان هر یک از پاسخ­های خواجه طوسی، تلاش می­کند آنها را داوری و سازگار کند و سرانجام نشان خواهد داد که خواجه طوسی در پاسخ های خود، معنایی از بداء را منکر شده که امامیه هرگز به آن معتقد نبوده است.

بداء, نسخ, خواجه نصیرالدین طوسی, سلیمان بن جریر طبری, اسماعیل بن جعفر(ع)