خدیجه رحیمی بالکانلو - گروه مدیریت و کنترل بیابان، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
فاطمه پناهی - گروه بیابانزدایی، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
محمد جعفری - استاد، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
آرش ملکیان - دانشیار، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران

دریاچه ارومیه درحال تجربه تخریب شدید زیست محیطی است که به طور عمده با کاهش مساحت دریاچه و سطح آب آن مشخص می شود. این مسئله عمدتا به تغییرات کاربری اراضی و پوشش سطح زمین، توسعه و تشدید فعالیت بخش کشاورزی مرتبط می­شود. با توجه به اینکه تغییرات کاربری زمین از مهم ترین فاکتورهای تغییر در این سیستم است، در این مطالعه تغییرات و انتقالات بین کلاس­های مختلف کاربری زمین و تاثیر آن بر تغییرات کالاها و خدمات اکوسیستم در حوضه دریاچه ارومیه با استفاده از ماتریکس ارزیابی خدمات اکوسیستم بر اساس رویکرد مشاوره افراد متخصص و خبره مورد توجه قرار گرفته است. نتایج نشان دهنده کاهش مساحت دریاچه (۵۰%) از میزان ۳۰/۴۹۴۶ در ۱۹۸۷ به حدود ۸۷/۲۱۴۷ کیلومتر مربع در سال ۲۰۱۶ می­باشد . که این مسئله در اثر تبدیل و توسعه مساحت زمین های کشاورزی به حدود دو برابر و افزایش حدود ۴۳/۱۵۳۸ کیلومترمربع نسبت به مساحت سال ۱۹۸۷ می باشد. همچنین افزایش وسعت زمین های بایر و نواحی شهری بین بازه های زمانی یاد شده قابل توجه می باشد. در شرایط یاد شده علیرغم افزایش تامین خدمات اکوسیستم چون محصولات کشاورزی به میزان دو برابر نسبت و تامین آب به میزان ۵/۱ برابر بین سال های ۲۰۱۶-۱۹۸۷، تامین دیگر خدمات اکوسیستم به صورت ثابت بوده و یا با کاهش مواجه شده است. با توجه به بررسی Hotspot های مکانی بدست آمده در حوزه دریاچه، کالاها و خدمات خدمات تنظیمی و فرهنگی اکوسیستم، همچنین تنوع زیستی عمدتا در حاشیه دریاچه کاهش داشته است، در حالی که خدمات تولیدی اکوسیستم در طول رودخانه های بزرگ و نزدیک به شهرها افزایش یافته است.  در همین راستا، درک و بررسی علل و اثرات این فرآیندها در یک اکوسیستم طبیعی به حفاظت چشم اندازهای با ارزش از طریق ابزارهای برنامه­ریزی مکانی مخصوصا در اکوسیستم های حساس و شکننده کمک شایانی خواهد نمود.

اکوسیستم طبیعی, خدمات اکوسیستم, تغییر کاربری اراضی, دریاچه ارومیه