مهدی اخلاصی - مرکز فقهی
علیرضا مجدآرا - دانشجوی کارشناسی ارشد قم

از نگاه یک معتقد مذهبی عاملیت خداوند متعال در تمام ابعاد زندگی وی حضوری پررنگ دارد که تشویق به دعا برای رسیدن به مطلوب و تضمین اجابت آن، نمودی از این حضور به شمار می­رود. ازاین رو، یکی از مسائل مهمی که ذهن دین پژوهان را به خود معطوف داشته، تحلیل و تبیین رابطه میان قوانین طبیعی به­عنوان اموری تخلف ناپذیر با تاثیرگذاری عواملی مانند دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در رفع و دفع بلایای طبیعی در نظام آفرینش است. در یک نگره، استجابت دعا امری ناسازگار با قانون علیت و نوعی نقض قوانین حاکم بر طبیعت است. در مقابل برخی بر این عقیده اند که استجابت دعا تنافی با قوانین طبیعت ندارد و در همان مجرا قابل­تحلیل است. در این میان آیت­الله جوادی­ آملی از دانشمندانی است که با نگاهی جامع و برآمده از قرآن و برهان، در مقام تحلیل و تبیین استجابت دعا در منظومه قوانین طبیعت برآمده است. در این نوشتار که انعکاس یافته از آثار ایشان است، ابتدا به بررسی حقیقت دعا پرداخته، آنگاه با تبیین جایگاه علیت در نظام طبیعت و رابطه میان دعا با قضا و قدر الهی به تحلیل اثرگذاری دعا در منظومه قوانین طبیعت پرداخته­شده است. نتایج به­دست­آمده نشان می­دهد که استجابت دعا، نه­تنها برخلاف قوانین حاکم بر طبیعت نبوده؛ بلکه در راستای قانون علیت است؛ منتهی باید توجه داشت که علت هیچ پدیده­ای منحصر به علت­های شناخته­شده­ی آن نیست و می­توان فرایند استجابت دعا را در نظام علیت با تاثیرگذاری علل فرا طبیعی تبیین نمود.

دعا, قوانین طبیعت, عاملیت الهی, قضا و قدر, جوادی آملی