ام البنین خسروی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه پیام نور تهران ، ایران
مهتاب مبینی - دانشیار گروه هنر دانشگاه پیام نور تهران، ایران

گذشته ی سراسر جانفشانی و دلاوری سیستان که به دیده بسیاری از پژوهندگان تاریخ و تمدن، سرزمین رازهای سربه مهر هویت ملی ایرانیان است؛ فرصتی ارزشمند برای بررسی نقش های آیینی و هنری زنان فراهم می سازد و هنرها و آیین های این سرزمین که نسل به نسل منتقل گشته اند، به رو شنی بر جایگاه ارزشمند اجتماعی و آیینی بی بدیل زنان صحه می گذارند. پیگیری هدف اصلی این تحقیق که شامل بررسی جایگاه زنان در زایش آئین ها و هنر سرزمین سیستان است؛ با شیوه اسنادی(کتابخانه ای)، تحقیق میدانی ( با مشاهده و عکاسی) و بهره گیری از تاریخ شفاهی راویان، به کنکاش نقش های تمدنی، آیینی، هنری، اجتماعی و تاریخی زنان این منطقه می پردازد. این مطالعه تلاش داشته است تا به بازشناسی مجدد جایگاه و تاثیر زنان سیستانی در آیین ها، رسم ها و هنر های منتقله و مکشوفه سیستان یاری رساند و با تبین جایگاه ارزشمند و موثر تاریخی زنان سیستانی بعنوان مبنای حفظ و توسعه فرهنگی و هنری، بر اهمیت بازگ شت به آن نقش در جامعه کنونی نقبی بزند. بر این اساس سوال اصلی پژوهش بدین شرح است که زنان چه جایگاهی در آیین ها و هنرهای سیستان و حوزه هیرمند دارند؟ یافته های این پژوهش نشان دهنده منزلت دیرینه زن در سرزمین هیرمند و نقش محوری و اساسی او در زایش آیین ها و هنرهای دیرسال سیستان است، به گونه ای که بسیاری ار آئین های برجای مانده همچون میان، آرزوکه، ازدواج با درخت گز، اوشیدر، بی بی نوروز و ... از چیرگی روانزنانه و مادرانه بر این سرزمین حکایت دارد. از سوی دیگر زایش های هنری این سرزمین نیز ملهم از هستی زنان بوده است. فرش های زیبا و پر از نقش مایه های ماندگار، شا ل های (گلیم) رنگارنگ بزرگ و کوچک و نیز سوزن دوزی ها و ابریشم دوزی های زیبا، جواهرات مسحورکننده و زیبندهای زنانه از جمله این هنر هاست.

زن، سیستان، آیین، هنر