مرتضی خسروشاهی - معاون پژوهش موسسه فقهی تفسیری مدینه الولایه، قم

حضرات خمس عنوان یکی از موضوعات مهم در عرفان نظری است که ریشه های آن در آثار محی الدین عربی به وضوح دیده می شود و پس از ایشان نیز شاگردان وی به شرح و توضیح آن پرداخته اند. بر این اساس ایشان به تنظیم و تبویب نوشته های ابن عربی پرداخته و با نگاهی فلسفی و عقلانی دستگاهی منسجم و منطقی ارائه داده اند. موضوع مراتب وجود یا حضرات خمس یکی از موارد اختلافی است که بحث های مفصل و جدی از سوی این شراح درباره آن صورت گرفته است. به طور کلی اقوال و نظریات این عرفا را میتوان در دو قول خلاصه کرد: بعضی حضرات و عوالم وجود را در ۵ عالم تصویر کرده و و برخی با تفکیک بین دو مرتبه احدیت و واحدیت این حضرات و عوالم را به ۶ عالم تسری داده اند. عبدالرحمن جامی هم به عنوان یکی از شارحان ابن عربی، عوالم وجود را ۵ عالم دانسته و از مرتبه انسان کامل به عالم ششم یاد می کند؛ لیکن کلام او در نحوه تعبیر از این عوالم به گونه ای است که پی میبریم که ایشان، انسان کامل را جامع تمام عوالم دانسته و بدین جهت برای آنیک نوع انفصال و جدایی نسبت به دیگر عوالم قائل است. بنابراین حضرات خمس از دیدگاه جامی از این قرار است: اول حضرت ذات که آن را «غیب مطلق» گویند. دوم حضرت اسماء که در آن بروز حق است به الوهیت. سوم حضرت افعال که در آن بروز حق است به ربوبیت. چهارم حضرت مثال و خیال که آن جای بروز است به صور مختلفه داله بر معانی و حقایق. پنجم حضرت حس و مشاهده که جای بروز است به صور متعینه کونیه

حضرات خمس، جامی، الوهیت، مراتب عرفان، تعینات وجود