طاهره محمودیان دستنایی - استادیار گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بهشهر، بهشهر، ایران
علی رضا نصیری خلیلی - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بهشهر، بهشهر، ایران

با توجه به دیدگاه اسلامی در انسان دو خود(من) حاکم است، یکی خود انسانی و یکی خود حیوانی. من حقیقی انسان آن من انسانی است و من حیوانی او را در رسیدن به من انسانی حمایت می کند. استاد شهید مطهری در بیان نوع رابطه انسان با خدای خویش، از اصطلاح خود دانی و خود عالی استفاده کرده است. ایشان در بیان این مطلب که رابطه انسان با خدا همچون رابطه دو موجود متباین نیست، خداوند را که غایت انسان است خود عالی و انسان را خود دانی نامیده است، چون به هر میزان انسان در بند خدا باشد بیشتر به خود واقعی خودش نزدیکتر شده و آن را دریافت می کند. بنابراین اگر انسان می خواهد به کمال برسد باید از خود دانی فاصله گرفته و خود را به خود عالی نزدیک کند. البته برای رسیدن به کمال انسانیت به هر دو نیاز دارد و لازم است هم به نیازهای خود دانی و هم به نیازهای خود عالی پاسخ دهد. خود دانی به هیچ وجه نباید حذف شود بلکه باید تحت فرماندهی خود عالی قرار بگیرد، در واقع خود دانی مانند اسب تیز رو است که باید تحت فرماندهی سوار کار ماهر به نام خود عالی قرار بگیرد. در رویکرد روانکاوی فروید شخصیت انسان از سه عنصر تشکیل شده است، نهاد ، خود و فراخود ، که این سه عنصر در تعامل با یکدیگر رفتار انسان را بوجود می آورد. نهاد مولفه ای است که از بدو تولد انسان حضور داشته است و مخزن لیبیدو وغرایز است و بر اساس اصل لذت عمل می کند، فراخود در بر دارنده آن جنبه شخصیت است که آرمان ها و استاندارد های اخلاقی است و خود بخش سازمان یافته و منطقی ساختار درونی و میانجی بین نهاد و فراخود و دنیای خارج است. در واقع خود در جهت ارضای غرایز به صورت واقع گرایانه قدم بر می دارد به صورتی که در بلند مدت برایش سودمند باشد نه زیان آور. با توجه به تعاریف مطرح شده هدف از انجام این پژوهش مقایسه خود دانی و خود عالی از مظهر اسلامی با نهاد و فراخود و در جهت دیگر خود از منظر رونکاوی است.

خود دانی ، خود عالی، روانشناسی، روانکاوی.