علیرضا طلیس چی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شرق، تهران، ایران
سارا طاهرسیما - دکتری معماری، استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شرق، تهران، ایران

در کتاب ((حکمه الاشراق)) فیلسوف طی سه مرحله به اشراق نایل میگردد؛ در مرحله اول او باید از این جهان دست بشوید؛در مرحله بعدی به مشاهده نور الهی نایل میگردد؛ و در مرحله پایانی علم نامحدود و مجرد یعنی علم اشراق برای او حاصل میشود. به نظر سهروردی تمام مراتب هستی و درجات معرفت جزء تطورات نور است. سهروردی مکتب فلسفی خود را بر اساس نور و ظهور استوار کرده و معتقد است نور چیزی جز ظهور نیست و ظهور نیز چیزی جز واقعیت نور نیست. هر چیزی در جهان یا نور است یا ظلمت. معماری مساجد اسلامی، با معرفت شناسی و هستی شناسی ارتباط مستقیم دارند.معماری مساجد اسلامی، تاکید ویژه ای بر نور دارد. این معماری، همواره بازتابنده مکان مقدس، حیات و حضور نور است و بر روح آدمی تاثیر میگذارد. دوره صفویه اوج شکوفایی هنر و معماری مساجد میباشد و مسجد شیخ لطف الله نمونه بارز آن است. معماری دوره قاجاریه شروع تاثیر پذیری از سبک معماری غربی است که مسجد نصیرالملک نیز از این تاثیرپذیری مصون نمانده است. در دوره معاصر با گسترش ارتباط با غرب، معماری اسلامی و به تبع آن معماری مساجد اسلامی نیز تا حد زیادی تحت تاثیر نوآوریهای جدید قرارگرفته است که از آن جمله میتوان مسجد الغدیر تهران را برشمرد. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی با تکیه بر مطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی به مقایسه تطبیقی تاثیر نور بر معماری مساجد شیخ لطف الله (صفویه)، نصیرالملک (قاجاریه) و الغدیر (معاصر) از دیدگاه شیخ اشراق میپردازیم.

حکمت اشراق، مسجد در اسلام، مسجد الغدیر، مسجد شیخ لطف الله، مسجد نصیرالملک، نور