جواد امین خندقی - استادیار گروه ادبیات نمایشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

در میان هنرهای نمایشی، فیلم به دلیل ویژگیهای منحصربه فرد ادراکی - شناختی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی ازمهمترین مسایل در حوزه نظریه شناختی فیلم که در بستر فلسفه تحلیلی شکل گرفته، تبیین چگونگی ادراک آن توسط مخاطب است. ظرفیت های نفس شناسی در بستر فلسفه اسلامی، نشان میدهد که میتواند بستر فلسفی مناسبی برای طرح مسایل شناختی فیلم باشد، اما تاکنون این ظرفیت استفاده نشده است. در حوزه نفس شناسی، ابن سینا جایگاه بسیار ویژهای دارد. در دیدگاه مشهور درباره ابن سینا، ادراک، حصول صورت نزد مدرک است که بر اساس ادراکات حسی حاصل میشود. اما بررسی دقیق و گسترده متون او نشان میدهد که ادراک به معنای تمثل به مثابه فرایند دوسویه نیز در آثار او مطرح است. تمثل، نوعی اتصال با عقل فعال است که موجب وقوف بر حقایق اشیا میشود. در این پژوهش، با بهره گیری از روش گردآوری کتابخانه ای و تحلیل کیفی، پس از بیان معنای ادراک و تمثل، تمثل فیلم مبتنی بر دیدگاه ابن سینا تبیین میشود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که مبتنی بر تمثل، با چالش های مهمی روبرو هستیم، اما میتوان رهیافت جدیدی در زمینه ادراک فیلم ارایه کرد. تمثل درباره فیلم امری معنادار و قابل تبیین است که نوعی ادراک دو سویه را در جهت درک حقیقت فیلم در پی دارد. در تمثل فیلم بر خلاف ادراک حسی، کارگردان نقش مهمی ایفا میکند. همچنین این امر حایز اهمیت است که در میان فیلمها، برخی از مصادیق برای درک حقیقت، شایسته تر از بقیه به شمار میروند.

تمثل، ادراک، فیلم، ابن سینا.