محمدمحسن حمیدی - استادیار علوم سیاسی در دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بیرجند

تاریخ اندیشه سیاسی، از یک سو نشان دهنده بحث های نظری و فلسفی درباره سرشت و چند و چون حکمرانی و جامعه آرمانی و سیاست آرمانی است، و از دیگر سو، نشان از نگرش هایی دارد که در عمل درباره سیاست و حکومت شکل گرفته، و پایه آن ها نیز بیش تر تجربه آدمیان است، و اطلاق نام کلی حکمت سیاسی بر این گونه از اندیشه ها، درست است.گاه این حکمت ها، به گونه توصیفی است، یعنی خبر از یک امر واقع و موجود یا واقع شده در گذشته می دهد، و گاه حالت تجویزی دارد و در قالب پند و اندرز (مواعظ) می آید. بحث از اندیشه سیاسی در غرب و شرق جهان، بی پرداختن به این قسم از اندیشه سیاسی، امری ناتمام است. همچنان که اندرزنامه ها در غرب نیز در قالب »آیینه شاهزادگان(mirror of princes)« نیز وجود دارد. نکته درخور اهمیت این است، که این متون، اغلب متونی هستند که به لحاظ ادبی نیز در تاریخ ادبیات برجستگی یافته اند. این بخش از اندیشه سیاسی که بخشی است از آنچه در تاریخ ایران به نام »حکمت عملی« شناخته می شود، و در مقوله » (category)تدبیر منزل« قرار می گیرد، گاه در متونی دیده می شود که از آغاز با نگرش و هدف سیاسی نوشته شده، و گاه در متون ادبی به گونه پراکنده دیده می شود. یکی از این زیرشاخه های حکمت های سیاسی، ویژگی ها و شاخص های کارگزاران حکومتی (governmental agents) است. بیرون کشیدن اندیشه و حکمت سیاسی از خلال این دست متون، این اهمیت را دارد که در آن واقع بینی بیش تری به چشم می خورد، یا به تعبیری گزارش درست تری است از واقعیت سیاست و حکومت در ایران و اسلام، و تنها آرمان ها را بازگو نمی کند.این پژوهش، ویژگی های کارگزاران حکومتی را از خلال متون ادبی فارسی تا سده هشتم هجری بررسی می نماید.