محمد دانش نهاد - دانش پژوه سطح ۴ حوزه علمیه خراسان و دانش آموخته دکتری الهیات دانشگاه یاسوج
ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی - دانشیارگروه الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

قاعده «لاحرج» یکی از قواعد بسیار مهم در رابطه با مسوولیت مدنی دولت است که در برخی موارد با قاعده «لاضرر» تعارض می نماید که بایستی در صدد علت ترجیح دلیلی بر دلیل دیگر برآمد و در غیر این صورت دو دلیل تعارض و تساقط می نمایند و دلیل دیگری را در این باب بایستی مستمسک قرار داد. استناد به این قاعده از استناد به قاعده «لاضرر» در نفی مسوولیت مدنی آسان تر به نظر می رسد، چرا که مفهوم حرج در بسیاری از موارد عام تر است و از لحاظ تحقق شرایط حرجی، نیازی به تحقق ضرر در خارج ندارد؛ اگر دولت به جهت رفع حرج از غالب افراد اقداماتی نماید که موجب حرج بر تعداد اندکی شود، انجام چنین اموری از لحاظ تکلیفی جایز است به جهت آنکه حرج عمومی بر حرج شخصی مقدم است، اما از حیث وضعی اگر حرج شخصی منجر به تحقق ضرر برای شخص مذکور گردد، مسوولیت جبران خسارات بر عهده دولت قرار می گیرد، چرا که هیچگونه ضرری نبایستی بدون جبران باقی بماند و در صورتی که به جهت دفع حرج جمعی، حرج شخصی محقق شود ولی ضرری لازم نیاید، مسوولیتی برای دولت در قبال چنین حرجی لازم نمی آید.

لاحرج, دولت, مسوولیت مدنی, ضرر, شبه دولت