خدیجه حاجیان - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

مضمون یکی از مهم ترین مفاهیم انتقادی و مرکزی ادبیات در جهان است. دستیابی به مضامین آثار ادبی در دنیا کاری بسیار تخصصی و دشوار و در عین حال بنیادی شناخته میشود. ارتباط مضمون با کار نظریه و نقد ادبی نیز بر کسی پوشیده نیست و برخی دستیابی به مضمون را یکی از مهم ترین رسالتهای نقد ادبی می دانند؛ از چنین دیدگاهی مضمون یابی کاری انتقادی است که ضرورتا باید ذیل نظریه ای ادبی صورت گیرد. نکته مهم دیگر شگردهای مضمون سازی است که در سبک های متفاوت، به روش های متفاوتی شکل گرفته است. برجسته ترین مضامین به کمک آرایه های ادبی ساخته شده اند و به نظر می رسد برخی از شگردهای مضمون سازی در ساخت امثال فارسی هم به کار گرفته شده است. در این پژوهش بنا بر آن است تا با بررسی زیرساخت مضامین در متون ادبی، به ویژه شعر، و امثال فارسی به این پرسش ها پاسخ دهیم که آیا شگردهای مضمون سازی از جمله انواع استعاره، تشبیه و تناسب در ساخت ضرب المثل نیز به کار گرفته شده است، یا به طور خلاصه آیا زیرساخت مضمون و ضرب المثل یکی است؟ و دیگر آیا مضامین مشترک در آمثال و برخی ابیات فارسی دیده می شود؟ نتیجه پژوهش نشان می دهد که شباهت ساخت مثل و مضمون در بسیاری موارد، انکارناشدنی است و مضامین مشترک بسیاری میان ضرب المثل ها و اشعار فارسی وجود دارد.

مضمون سازی، ضرب المثل، شعر فارسی، استعاره، تشبیه تمثیلی