محمدرضا حاجی آقا بابایی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی
سمانه عباسی - دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

تحلیل گفتمان انتقادی با تاکید ویژه بر رابطه میان زبان و جریان های اجتماعی رویکرد مناسبی برای بررسی مقصود نویسنده و نحوه بهره گیری او از زبان برای طرح دیدگاهی خاص است. الگوی فرکلاف با تاکید بر سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین الگویی پرکاربرد به ویژه در بررسی رسانه های مختلف است که طبق آن طرز تفکر نویسنده در لایه های مختلف زبان با هدف حفظ یا بازتولید گفتمانی ویژه بررسی می شود. نویسندگان در نشریات اواخر دوره قاجار گام موثری در روند تغییر در عرصه های گوناگون برداشته اند. در دیباچه این نشریات، که نمایانگر طرز تفکر مدیر و موسس و به طبع نویسندگان مقالات آنهاست، به بهترین شکل گفتمان غالب منعکس شده است. در این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی دیباچه سه نشریه ایرانشهر، تذکر و نوروز از این منظر بررسی شده و این نتیجه به دست آمده است که نویسندگان این دیباچه ها، به ویژه یحیی ریحان مدیر نوروز، با بهره گیری از شیوه های متعدد زبانی در راستای ایجاد گفتمان تغییر و بازتولید روابط قدرت به شکلی متفاوت نقش موثری ایفا کرده اند و با تاکید بر تجددگرایی، علم گرایی، عدالت خواهی و آزادیخواهی در راستای تنویر افکار عمومی برای تغییری بنیادین و ایجاد دولتی مدرن کوشیده اند.

تحلیل گفتمان انتقادی، نورمن فرکلاف، نشریه ایرانشهر، نشریه تذکر، نشریه نوروز