زهرا ملاحیدر علی موذن - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی
محمدرضا حاجی آقابابایی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی

یکی از موضوعات مهم در شرح و تفسیر شعر، دستیابی به الگویی است که بتواند ابعاد گوناگون متن را بدون محدود ماندن در قالب نظریه ای خاص شرح کند. شرح و توضیح اشعار با روش سنتی، از الگویی خاص و منسجم تبعیت نمی کند و قادر به کشف لایه های معنایی پنهان در متن نیست. نظریه های نقد ادبی نیز نگاهی تقلیل گرا نسبت به متن دارند و نمی توانند به تنهایی به تفسیر تمامی ابعاد متن بپردازد. با بررسی شروح مختلفی که بر روی متون ادبی گوناگون شکل گرفته است، می توان الگویی برای شرح و تحلیل شعر می توان به دست داد، که در پی ارائه شرحی حداکثری از متن است. در این الگو، متن در پنج سطح توصیفی، زبانی، اندیشگانی، زیبایی شناسانه و تفسیری بررسی می شود. شاخصه ی مهم این الگو، بررسی و تحلیل تمام اجزای سازنده ی شعر در نسبت با کلیت آن است. این الگو متن محور است و در فرایند تحلیل، به آن میزان از فرامتن استفاده می کند که بتواند در تحلیل آن نقش و کارکردی معناشناختی داشته باشد. در این مقاله غزلی از سعدی با مطلع میان باغ حرام است بی تو گردیدن / که خار با تو مرا به که بی تو گل چیدن» بر اساس الگوی چند سطحی مورد بررسی قرار گرفته است و خوانشی روشمند از آن ارائه شده است. سعدی در این غزل با طرح دو جریان موازی گفتمان عشق و گفتمان زهد، از برتری عشق و درک جمال و زیبایی در سرشت انسانی سخن گفته است.

تحلیل متن، شعر فارسی، الگوی چندسطحی، غزل سعدی.