نگاهی به معناشناسی ترکیب برون مرکز فارسی از منظر زبان شناسی شناختی

در سال های اخیر مطالعات زیادی درباره فرایند ترکیب به عنوان یکی از زیباترین فرایندهای واژه سازی در زبانهای مختلف صورت گرفته است. علی رغم توجهی که به ساخت های درون مرکز در قالب چهارچوب های نظری مختلف (توصیفی، گشتاری، زایشی، شناختی) شده، بررسی ساختهای برون مرکز بویژه ترکیبات استعاری و مجازی تا حد زیادی نادیده انگاشته شده است. یکی از دلایل این امر این باور بوده که این نوع از ترکیب پدیده ای غیرقابل تحلیل و غیرشفاف است که از الگوهای معمولی و زایای زبان تبعیت نمی کند. با وجود این، تحلیل های متفاوت و بعض محدودی که اخیرا از سوی زبان شناسان شناختی در این زمینه صورت گرفته، سرانجام راه حل هایی تقریبا قابل قبول برای تحلیل معناشناسی این نوع از ترکیب ها به دست داده است. در همین راستا، پژوهش حاضر نیز با روش توصیفی تحلیلی نشان خواهد داد که با استفاده از لوازم رویکرد شناختی از جمله مفهوم نگاشت و ساز و کار ادغام مفهومی می توان تحلیل مناسبی از معناشناسی برخی از ساخت های برون مرکز ارائه داد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ترکیب های برون مرکز به هیچ عنوان استثنایی و منحصر به فرد نیستند بلکه دارای بسامد بسیار بالایی هستند که از قواعد و الگوهای رایج و زایای صرفی و نحوی نیز تبعیت می کنند. نکته حائز اهمیت این است که نباید غیر معمول بودن یک الگو را دلیلی بر استثنا بودن آن دانست زیرا نوع ساختهای برون مرکز شاهدی برای این واقعیت هستند که اساسا هر چیزی در زبان، حتی استثناهای ظاهری، میتواند در زمره الگوهای نظام مند قرار گیرد. شایان ذکر است اگر چه تحلیل های زبان شناسان شناختی در زمینه ترکیب های برون مرکز ادعای مذکور را به نحو شایسته ای مورد تایید قرار می دهند، ولی هیچ دیدگاه مشابهی در سنت زبان شناسی شناختی در مورد این ترکیبها وجود ندارد. روش های متعددی که تاکنون پیشنهاد شده است تنها تعداد محدودی از مثال های مجزا را پوشش می دهند و قادر نیستند که برای گستره متنوع و وسیعی از نمونه ها تبیینی ارائه دهند.

Keywords:

برون مرکز , ترکیب استعاری , زایایی , ادغام مفهومی , رویکرد شناختی.