فریده مروتی - دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان، خرم آباد،ایران
جهانبخش ثواقب - استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
شهاب شهیدانی - استادیارگروه تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

دوران سلطنت طولانی ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۲۶۴- ۱۳۱۳ق./ ۱۸۴۸- ۱۸۹۶م.) با شورش­های متعددی همراه بوده است که با ماهیت­های مختلف و در قالب حرکت­های فردی تا کنش­های جمعی و گسترده در کشور رخ داده است. کنش­گران اصلی این شورش­ها، طیف گسترده­ای را از توده­های اجتماعی تا بزرگان حکومتی و مذهبی تشکیل می­دادند. هدف این مقاله، گونه­شناسی شورش­های عصر ناصری و بررسی عوامل بسترساز این شورش­ها به­روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی­بر اطلاعات کتابخانه­ای است. یافته پژوهش نشان داده که شورش­های این دوره با ماهیت چندگانه سیاسی(دودمانی)، ایلی، مذهبی(فرقه­ای) و اجتماعی- اقتصادی (حوزه شهری و روستایی) بر بستر نارضایتی از ساختار سیاسی و مناسبات اجتماعی موجود، قدرت­طلبی و اغراض سیاسی برخی کنش­گران و دخالت دولت­های مداخله­گر بیگانه در ایران، شکل گرفته است و به­رغم ایجاد برخی ناپایداری­ها و شکنندگی­ها در دولت ناصری، غالبا بدون دستیابی به نتیجه خاصی به شکست انجامیده­اند.

عصر ناصری, شورش های شاهزادگان, شورش های ایلی, شورش های شهری, شورش های فرقه ای